________________
[ ૨૦૮ ]
તાત્ત્વિક લેખસંગ્રહ
થઈ શકે છે, પણ તેમ બનવું અસંભવિત છે, કારણ કે ભવ્યાભવ્યાદિ અનેક પ્રકારના સ્વભાવવાળા જીવા હાવાથી સમ ક ઢેહધારી જીવ માત્ર અહિંસક બની શકે જ નહિં અને સસારના ઉચ્છેદ પણ થઈ શકે નહિ, જીવ વ્યક્તિને આશ્રયીને તે સંસારના ઉચ્છેદ થઈ શકે છે પણ સમષ્ટિને આશ્રયીને તા અસભવિત જ છે. અને એટલા માટે જ અખિલ જીવજગત અહિં`સક બની શકતું જ નથી,
જીવે ધારણ કરેલા દેહનું ખીજા જીવના નિમિત્ત વગર આયુષ્ય પૂરું થવાથી સ્વતઃ છૂટી જવું તે હિંસા કહેવાય નહિ પણ દેહ છેાડવામાં જે કાઈ જીવ નિમિત્ત અને તે હિંસક કહેવાય છે, અર્થાત્ ઇરાદાપૂર્વક જીવને તેના દેહથી છૂટા પાડવા તે જીવ મારવા કહેવાય છે, અને તેને જ 'િસા કહેવામાં આવે છે. જો જીવ પોતે જ પાતાના દેહને છૂટા પાડવાના પ્રયાસ કરે અર્થાત્ પોતે જ પેાતાના દેહને ખેડવામાં નિમિત્ત બને તે પેાતે પણ હિંસક હાઈ શકે છે અને તે આત્મઘાતી કહેવાય છે. રાગ, દ્વેષ તથા માહુને લઇને પુદ્ગલાની જીવા પાંચે ઇંદ્રિયાના વિષયાને પાષવાને માટે અથવા તેા વૈર-વિરાધ તથા દ્વેષની તૃષ્ણા બુઝાવવાને માટે જીવાને પ્રાણાથી દેહથી છૂટા પાડે છે તેને જ હિંસા કહેવામાં આવે છે. પણ સ’કલ્પ વગર અનિચ્છાએ જીવાને મચાવવાના પ્રયત્ન હોવા છતાં પણ જો જીવની વિરાધના ( દેહમુક્ત ) થઇ જાય તે તે હિંસા કહેવાતી નથી અર્થાત્ સ્વ-પરની હિતાવહ પ્રવૃત્તિ કરતાં કેાઈ જીવ મરી જાય તે તે હિંસામાં ગાય નહિ. તેમજ દેહના કારણભૂત કને જીવથી છૂટા પાડવામાં—ક્ષય કરવામાં નિમિત્તભૂત આત્મા હિંસક
