________________
છે. જે
[ ૧૪૪]
તાવિક લેખસંગ્રહ ને રહ્યું હોય તે તેની અવગાહના અથવા તે આકાર કહેવાય છે અને જે દ્રવ્ય ફેલાય છે–અવગાહીને રહે છે તે અવગાહના નામથી ઓળખાય છે. જેમકે આપણે જે જમીન ઉપર બેઠા હોઈએ તે જમીન અવગાહ્ય કહેવાય અર્થાત્ બેસવાના આધારભૂત, અને બેસવામાં જેટલી જગ્યા રોકાય તે આપણી અવગાહના અને જગ્યા રોકનાર આપણે અવગાહક કહેવાઈએ. જેવી રીતે આકાશ દ્રવ્ય અરૂપી, અક્રિય તથા સર્વવ્યાપી હેઈને જીવ તથા પુદ્ગલના આધારભૂત છે, તેવી જ રીતે ધર્મ તથા અધર્મ આ બંને દ્રવ્યો પણ અરૂપી, અક્રિય તથા સર્વવ્યાપી હેઈને જીવ તથા પુદ્ગલને ગતિસ્થિતિક્રિયામાં સહાયક છે. જે ધર્માસ્તિકાય તથા અધર્માસ્તિકાય જેવા બે પદાર્થો-દ્રવ્ય ન હોય તે જીવ તથા પુદ્ગલમાં કેઈપણ પ્રકારની ક્રિયા સંભવે નહિં ક્રિયા માત્રને ગતિ તથા સ્થિતિમાં સમાવેશ થઈ જાય છે અને જે બધાય દ્રવ્ય અક્રિય થાય તે પછી જગત જેવી કેઈપણ વસ્તુ હોઈ શકે નહિ; કારણ કે જગત કાર્યસ્વરૂપ છે, અને તે કાર્ય ક્રિયા આધીન છે. જ્યારે ક્રિયાને અભાવ માનવામાં આવે તે કાર્યને પણ અભાવ થઈ જાય અને તેથી કારણ દ્રવ્યને પણ અભાવ જ થાય છે, માટે જગતના અસ્તિત્વમાં સક્રિય દ્રવ્યની આવશ્યકતા રહે છે. અને સક્રિય દ્રવ્ય દેશવ્યાપી જ હોય છે અને તેના સહાયક દ્રવ્ય સર્વવ્યાપી તથા અરૂપી હોય છે માટે જ આકાશાસ્તિકાય જીવ તથા પુદ્ગલના આધારભૂત છે અને ધર્માસ્તિકાય તથા અધમસ્તિકાય ગતિ–સ્થિતિમાં સહાયક છે તેમજ સર્વવ્યાપી હાઈને એક સંખ્યાવાળા છે અને તે અનાદિથી જ અરૂપી
જીવ તથા પુત્ર તથા રિથમ તે પછી
