________________
[ ૧૨]
તાત્ત્વિક લેખસંગ્રહ દેશી બંને માને છે પણ દેશ તથા દેશીને ભિન્ન માનતે ન હેવાથી દેશ તથા દેશીનું સમાનાધિકરણ એક જ આધાર જણાવવાને માટે કર્મધારય સમાસને આશ્રય લે છે તેથી ધર્મ, અધર્મ, આકાશ, જીવ તથા પુદ્ગલ દ્રવ્યના દેશ તથા પ્રદેશને દ્રવ્યથી અભિન્ન જણાવતાં કહે છે કે “અમે છે guસે રે ઘરે ઘ ” ધર્મ જે પ્રદેશ છે તે પ્રદેશ ધર્મ છે. આવી જ રીતે અધર્મ તથા આકાશ માટે પણ કહે છે. અર્થાત (સે ઘરે સામે રે ઘણણે માણે) એમ જણાવે છે; પરંતુ જીવાસ્તિકાય તથા પુદ્ગલાસ્તિકાયના માટે “રે પણ નોકરીરે ઘg નોવો” તે પ્રદેશ નેજીવ છે એમ કહે છે પણ જીવ જે પ્રદેશ તે પ્રદેશ જીવ છે અથવા તો તે પ્રદેશ સ્કંધ છે એમ કહેતા નથી તેનું ખાસ કારણ તે એ છે અનેક દ્રવ્યની અપેક્ષા છે. અર્થાત ધર્મ, અધર્મ અને આકાશ એક દ્રવ્ય છે અને જીવાસ્તિકાય તથા પુદ્ગલાસ્તિકાય અનેક દ્રવ્ય છે. તેમાં એક દ્રવ્યને માટે તે દેશ તથા દેશીન (ધર્માસ્તિકાય દેશી અને તેને દેશ) એકાધિકરણ બતાવી તે પ્રદેશ ધર્મ છે એમ કહીને અભિન્નતા જણાવી છે પણ જીવ તથા સ્કંધ અનેક દ્રવ્ય છે માટે એક જીવ તથા સ્કંધ અનેકને એક દેશ હોવાથી એક જીવમાં તથા સ્કંધમાં રહેલે પ્રદેશ બધાય છે તથા સ્કંધમાં રહી શકતું નથી માટે દેશ નિષેધ કરવાને નિશબ્દ વાપરીને
જીવ તથા નેસ્કંધ કહ્યો છે. અને પ્રદેશ તથા જીવને સમાનાધિકરણથી અભિન્ન બતાવીને જીવસ્વરૂપ પ્રદેશ જણાવ્યું છે તેથી જીવ શબ્દથી સમગ્ર જીવ લેવો પણ જીવથી ભિન્ન પ્રદેશની કલ્પના કરવી નહિં. અનેક દ્રવ્યમાંથી એક દ્રવ્યને
