________________
[ ૨૦૦ ]
તાત્વિક લેખસંગ્રહ મીઠાસનું જ્ઞાન થાય છે તેની આધારભૂત સાકરને પણ બંધ થાય છે. જો કે સાકર દ્રવ્ય આંખથી પણ ગ્રહણ થાય છે છતાં
જ્યાં સુધી તેને અસાધારણ ધર્મ મીઠાસ જીભથી જાણવામાં ન આવે ત્યાં સુધી આંખથી જોયેલી ધોળી તથા કઠણ વસ્તુ શું છે તેને નિર્ણય થઈ શકે નહિં, માટે જ જીભથી ચાખ્યા પછી સાકરને નિર્ણય થઈ શકે છે. વસ્તુમાં સાધારણ તથા અસાધારણ એમ બે પ્રકારના ધર્મો રહેલા છે. અસાધારણ ધર્મ વસ્તુના સ્વરૂપને ઓળખાવે છે અને તે રૂપી વસ્તુ હોય તે કઈ પણ એક ઇંદ્રિયદ્વારા ગ્રહણ થઈ શકે છે અને સાધારણ ધર્મ ભિન્ન ઇદ્રિયથી થાય છે જેમકે–પુષ્પમાં રહેલે ગંધ ઘાણ ઇંદ્રિયથી થાય છે અને તેમાં રહેલી તતા-પીતતા (ધળાશપીળાશ) તથા કમળતા કે કઠણુતારૂપ સાધારણ ધર્મ ચક્ષુ તથા સ્પર્શેન્દ્રિયથી ગ્રહણ થાય છે તાત્પર્ય કે અસાધારણ ધર્મ વસ્તુના સ્વભાવથી પ્રતિત કરાવીને વસ્તુને બંધ કરાવે છે ત્યારે સાધારણ ધર્મ માત્ર દ્રવ્યનો બેધ કરાવે છે અને એટલા માટે જ દ્રવ્ય તથા ગુણને કવચિત્ ભિન્નભિન્ન માનવામાં આવે છે. જે દ્રવ્ય તથા ગુણ સર્વથા અભિન્ન હોય તે આંખોથી ઘેળો કઠણ કટકો અથવા તે નાક દ્વારા ગંધ જાણ્યા વગરના આંખોથી દેખાતાં પુષ્પોને જોવા માત્રથી જ સાકર અથવા તે પુષ્યની જાતિને નિર્ણય થ જોઈએ પણ થતો નથી. તે જીભથી ચાખ્યા પછી અને સુંધ્યા પછી થાય છે કે આ મીઠું નથી પણ સાકર છે, આ ચબેલી છે પણ જાઈનું પુષ્પ નથી. આ ઉપરથી સ્પષ્ટ સમજાય છે કે ગુણ, ગુણીથી ભિન્ન પણ છે અને અભિન્ન પણ છે. જે અભિન્ન ન હોય તે સાકરને જીભની સાથે સંગ થવા
