________________
આત્માની ઓળખાણ
[ ૨૦૧ ]. છતાં પણ સાકરને બંધ થઈ શકે નહિં માટે ગુણગુણીને કવચિત્ ભેદભેદ રહેવાને જ.
રૂપી તથા અરૂપી દ્રવ્યને સંગ ચાર પ્રકાર હોય છે. રૂપીને રૂપી સાથે સંગ એટલે પુદ્ગલાસ્તિકાય (જડ)ને પુદ્ગલાસ્તિકાય સાથે સંગ થાય છે. ધર્માસ્તિકાયાદિ અરૂપીને પુદ્ગલાસ્તિકાય રૂપી સાથે સોગ. ધર્માસ્તિકાયાદિ અરૂપીને અધર્માસ્તિકાયાદિ અરૂપી સાથે સંગ અને જડ સ્વરૂપ કર્મને જીવની સાથે સંગ તે રૂપીને અરૂપી સાથે સંગ કહેવાય છે. વસ્તુઓમાં રહેવાવાળા ધર્મો મુખ્યપણે ચેતન તથા અચેતન એમ બે પ્રકારના હેવાથી વસ્તુ માત્ર જીવ તથા અજીવ એમ બે વિભાગમાં વહેંચાઈ ગઈ છે. જીવમાં ચેતના ધર્મ છે અને અજીવમાં અચેતના ધર્મ છે. અજીવમાં રૂપી તથા અરૂપી બંને પ્રકારના દ્રવ્ય છે અને જીવ દ્રવ્યમાં તે માત્ર જીવ જ જીવ દ્રવ્ય છે અને તે અરૂપી છે. અરૂપી ધર્મ જે જીવમાં છે તે જ ધર્માસ્તિકાયાદિ અજીવમાં પણ છે, માટે અરૂપી ધર્મ જીવ તથા અજીવમાં સાધારણપણે રહે છે. અર્થાત્ જીવમાં રહેવાવાળા કેટલાક સાધારણ ધર્મો અજીવસ્વરૂપ ધર્માસ્તિકાય આદિમાં રહી શકે છે પણ પગલાસ્તિકાય(જડ)માં રહેતા નથી, કારણ કે અરૂપી દ્રવ્યના ધર્મ અરૂપી હેય છે અને રૂપી દ્રવ્યના રૂપી હોય છે. અરૂપીના ગુણ ધર્મ રૂપમાં ન રહી શકે. બાકી યત્વ-પ્રમેયત્વ આદિ સામાન્ય ધર્મો તે રૂપી હોય કે અરૂપી હેય વસ્તુ માત્રમાં રહી શકે છે. તાત્પર્ય કે સ્વભાવસ્વરૂપ ધર્મ અસાધારણ હોવાથી પોતાના જ દ્રવ્યમાં રહે છે જેમકે જ્ઞાન આત્મામાં જ રહે છે. ચલન સ્વભાવ
