________________
આત્માની ઓળખાણ
[ ૧૮ ] જ્ઞાનથી અનેક પ્રકારના આશ્ચર્ય ઉત્પન્ન કરે તેવા, જેવા કે રેડીઓ, એરપ્લેન આદિ આવિષ્કાર થયા છે અને થાય છે તે જ્ઞાનમાં વર્ણાદિ ન હોવાથી તે અરૂપી છે. પાંચ ઇંદ્રિયમાંથી કેઈપણ ઇંદ્રિયથી તે ગ્રહણ થઈ શકતું નથી અને તેથી જ તેમાં બળવા આદિને સ્વભાવ નથી. જીવ માત્રને પિતાનું જ્ઞાન આત્મપ્રત્યક્ષ છે. પિતે તેને સાક્ષાત્કાર કરી શકે છે. બીજાના જ્ઞાનને અનુમાનથી જાણી શકે છે. પોતાના જ્ઞાન દ્વારા થવાવાળી પ્રવૃત્તિને બીજા જીવોની જ્ઞાનજન્ય પ્રવૃત્તિ સાથે સરખાવીને બીજાના જ્ઞાનને નિશ્ચય કરે છે. ઇદ્રિની ન્યૂનતાને લઈને એક ઇંદ્રિયવાળા જીવોમાં તિભાવે રહેલું જ્ઞાન જાણી શકાતું નથી. પિતાનામાં રહેલું જ્ઞાન જેમ ઇંદ્રિયની સહાયતા વગર માત્ર જ્ઞાનથી જાણી શકાય છે તેમ બીજામાં રહેલું જ્ઞાન જાણું શકાય નહિ. બીજાના જ્ઞાનને જાણવાને માટે ઇન્દ્રિયની સહાયતાની જરૂરત પડે છે અને તે અનુમાનથી જાણી શકાય છે. જીવ માત્રમાં રહેલા જ્ઞાનને સાક્ષાત્કાર અતિશય જ્ઞાન સિવાય થઈ શકે નહિં. અને તે અતિશય જ્ઞાન પણું ક્ષાયિક જ હોવું જોઈએ, કારણ કે ક્ષાયિક-કેવળજ્ઞાન જ આત્મજ્ઞાન આદિ અરૂપી વસ્તુઓને યથાર્થ સાક્ષાત્કાર કરી શકે છે. બાકીનાં અતિશયજ્ઞાન અતીંદ્રિય હેવા છતાં પણ તે રૂપી વસ્તુઓને જ બંધ કરી શકે છે. - આ જ્ઞાન અને આત્મા બંને જુદી વસ્તુઓ નથી પણ ' અભિન્ન છે. જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મા કહેવાય છે. જ્ઞાન ગુણ છે અને આત્મા ગુણ છે. જેમ મીઠાસ તથા સાકરમાં ભેદ હોતો નથી. જે મીઠાસ છે તે જ સાકર છે. સાકર દ્રવ્ય છે અને મીઠાસ ગુણ છે. ઇન્દ્રિય ગુણદ્વારા દ્રવ્યને નિશ્ચય કરાવે છે. જીભથી
