________________
[ ૧૮ ]
તાત્ત્વિક લેખસંગ્રહ
ઓધ કરાવી શકતી નથી ત્યારે આંખ તે વસ્તુના સંબંધ થયા વગર જ બોધ કરાવી શકે છે.
આ પ્રમાણે આંખ વગરની ચારે ઇંદ્રિયાની સાથે વસ્તુઆના મૂળ દ્રવ્યેના સંબધ થઇને એધ થાય છે તેથી તેને પ્રાપ્યકારી તરીકે ઓળખાવી છે અને આંખની સાથે સંબંધ થતા નથી અને ધ થાય માટે તેને અપ્રાપ્યકારી માની છે, અર્થાત્ વસ્તુની સાથે જોડાયા સિવાય તેના એધ કરાવે છે, પણ અગાઉ શરૂઆતમાં જ કહેવાયું છે તેમ લાકાકાશના કોઈ પણ પ્રદેશ પુદ્ગલ દ્રવ્યોથી ખાલી નથી અને તેને અન ંતર કે પરપર સંબંધ જીવ તથા અજીવ દ્રવ્યની સાથે રહેલા છે એ દષ્ટિથી ચક્ષુઇંદ્રિયની સાથે પણ પુદ્ગલ દ્રવ્યોના સબંધ તો છેજ પણ અહિં જે નિષેધ કર્યાં છે તે અનંતર સંબંધના છે પણ પરપર સંબંધના કર્યા નથી. અપ્રાપ્યના અર્થ સર્વ પ્રકારના પુદ્ગલ દ્રવ્યના સંબંધના અભાવ માનવામાં આવે તે આંખ કોઇ પણ પ્રકારની ખાદ્ય વસ્તુના ખાધ કરાવી શકે નહિં, માટે પર પરાથી વાસિત થયેલા ( વિશ્વસા ) પુદ્દગલ દ્રવ્યોના સંબંધ થાય છે. વાસિત પુદ્ગલા બે પ્રકારના હાય છે જેનું મૂળ કારણ જીવ હોય છે તે પ્રયાગથી વાસિત કહેવાય છે. અને જેનુ કારણ અજીવ હાય છે તે વિશ્વસા કહેવાય છે. વણું – ગંધ-રસ તથા સ્પર્શના પુદ્ગલા જીવે પોતાના પ્રયાગથી દૃશ્ય સ્કંધપણે પરિણુમાવેલા દેહમાંથી સૂક્ષ્મતમ નિકળીને વિશ્વસા પુદ્ગલ સ્કધામાં ભળી જાય છે તેથી તે સ્કંધા વાસિત થાય છે અર્થાત્ તદાકારણે પરિણમી જાય છે. સચેતન પ્રાયેાગિક સ્કંધ સ્વરૂપ દેહથી વાસિત થયેલા શુદ્ધ વિશ્વસા પુટ્ટુગલ
