________________
નવમીમાંસા
[ ૧૮૯ ] છના ટુકડા થઈને પરસ્પર એક બીજામાં ભળી જશે તે પછી એક જીવમાંથી તૂટીને અલગ થયેલે પાપને ટુંકડો બીજા જીવમાં ભળી જવાથી તે જીવને પાપકર્મ વગર પણ પાપ ભેગવવું પડશે તેવી જ રીતે જે પુન્યને ટુકડે હશે તે તે પુન્ય કર્યા વગર પણ પુન્ય ભેગવશે અને જે જીવમાંથી ટુંકડાઓ અલગ થયા હશે તે તે પુન્ય તથા પાપ ભેગવવું નહીં પડે તેથી જેને નહીં કરેલાં કર્મ ભેગવવાને અને કરેલાના નાશને પ્રસંગે ઉપસ્થિત થશે અને તેમ થવાથી તે પછી ધમી જીવમાં અધમ જીવને ટુકડે અને અધમી જીવમાં ધમી જીવને ટુકડે જેડાવાથી ધમી દુઃખી અને પાપી સુખી થઈ જશે.
આ પ્રમાણે માનવાથી કરેલા કર્મને નાશ અને નહિ કરેલાં કર્મ ભેગવવારૂપ દેષ આવે છે. તેનું નિવારણ કરવાને માટે જેમ ધર્માસ્તિકાયાદિ અખંડ દ્રવ્યના અભિન્નપણે રહેલા પ્રદેશ નેધર્માસ્તિકાય કહેવાય છે તેમ અભિન્નપણે જીવની સાથે રહેલે તેને પ્રદેશ નેજીવ તરીકે માનવામાં આવે તે પછી જીવ જેવી કોઈ વસ્તુ જ રહેતી નથી. અર્થાત્ જીવથી અભિન્ન જીવની સાથે રહેલે એક પ્રદેશ તે જીવ કહેવાય તેમ બીજો પ્રદેશ પણ નજીવ. આવી જ રીતે અસંખ્યાતા નેજીવ થવાથી જીવરાશી જેવી કઈ વસ્તુ જ રહેતી નથી. આવી જ રીતે ધર્માસ્તિકાયાદિ, દ્રયણુક, ચણુક આદિ ઔધો અને ઘટાદિ અજી પણ પ્રત્યેક પ્રદેશના ભેદથી અજીવને એક દેશ હોવાથી
અજીવ થઈ જાય તે પછી અજીવરાશીને પણ અભાવ થાય અને તેમ થવાથી જીવ અને અજીવ એમ બે રાશી સિવાય ત્રીજી કઈ પણ રાશી હેઈ શકે નહિં.
