________________
[ ૧૬૬ ]
તાત્વિક લેખસંગ્રહ દ્રવ્ય અને વાસિત-વાસિત પુદ્ગલ દ્રવ્યો આત્માને બંધ કરાવ વામાં નિમિત્તભૂત થાય છે. શબ્દ બેધ ત્રણે પ્રકારથી થઈ શકે છે.
નાક-ધ્રાણેદ્રિયથી જે ગંધને બંધ થાય છે તેમાં પણ મૂળ દ્રવ્ય તથા વાસિત દ્રવ્ય નિમિત્તભૂત બને છે. પુષ્પ અથવા તે બીજી કઈ પણ કપુર-કસ્તુરી આદિ સુગંધી વસ્તુની જે ઘણે છેટેથી ગંધ આવે છે તે પ્રાયવાસિત પુદ્ગલ હોય છે. અને તે પરંપરાથી વાસિત થયેલા પુદ્ગલદ્રને નાકની સાથે સંબંધ થવાથી થાય છે. જે મૂળ દ્રવ્યોના સંબંધથી ગંધ આવે છે તે દૂરથી આવતી ગંધ કરતાં ઉત્કૃષ્ટ અને સ્પષ્ટ હોય છે. જીભની સાથે સાકર આદિ દ્રવ્યને સંબંધ થવાથી મીઠાસ આદિ રસને બેધ થાય છે, અને સાકર આદિ દ્રવ્યથી વાસિત થયેલા પુદ્ગલથી પણ રસને બંધ થાય છે. પણ રસવાળા પદાર્થોથી વાસિત થયેલા પુદ્ગલમાં શબ્દ તથા ગંધ કરતાં મંદતમ વાસનાને પાસ લાગવાથી વાસિત થયેલા રસના પુદ્ગલેના સંબંધથી રસને બેધ અત્યંત અલ્પ પ્રમાણમાં થાય છે. વાસિત થયેલા રસવાળા દ્રવ્યને જીભની સાથે સંબંધ થવા છતાં પણ અસ્પષ્ટ રસને લઈને મંદ ક્ષયોપશમવાળા માનવીને રસને બોધ શબ્દ તથા ગંધની જેમ થઈ શકતો નથી. | સ્પર્શજ્ઞાન પણ મૂળ દ્રવ્ય તથા વાસિતદ્રવ્યથી થાય છે. મૂળદ્રવ્યને સ્પર્શેન્દ્રિય સાથે સંબંધ થવાથી સ્પર્શજ્ઞાન શીવ્ર અને સ્પષ્ટ થાય છે અને વાસિત દ્રવ્યોના સંબંધથી મંદ તથા ધીમે ધીમે થાય છે. આ પ્રમાણે આંખ વગરની ચારે ઇંદ્રિયોની સાથે મૂળ અને વાસિત એમ બે પ્રકારના દ્રવ્યને સંબંધ થવાથી વિષયધ થાય છે ત્યારે આંખની
