________________
[૧૭૪ ]
તાંત્વિક લેખસંગ્રહ મસાલાવાળા કાચ ઉપર (ફે) ચિત્રના રૂપમાં સ્થિર થાય છે, અર્થાત્ કેમેરાના મેઢા ઉપર રહેલા કાચમાં થઈને બહારની વસ્તુઓના પ્રતિબિંબ કેમેરામાં રહેલા મસાલાવાળા કાચ ઉપર પડવાથી ફેટે ઉતરે છે. તેમ શરીરરૂપ કેમેરે અને તેના મોઢા ઉપર રહેલા ગેળ કાચના જેવી આંખે અને મસાલાવાળા કાચ જેવો આત્મા હેવાથી આંખમાં પડતા બહારની વસ્તુઓના પ્રતિબિંબ દ્વારા આત્મા બહારની વસ્તુઓને બોધ કરી શકે છે. જેમ કેમેરાના મેઢા ઉપરના કાચને ઢાંકણુથી બંધ કરવામાં આવે છે ત્યારે બહારની વસ્તુઓનું પ્રતિબિંબ ઉપરના કાચમાં ન પડવાથી ફેટ ઉતરી શકતો નથી તેમ આંખની કીકી ઉપર મતીયે ફરી વળવાથી કે છારી આવી જવાથી બહારની વસ્તુઓના પ્રતિબિંબરૂપ વિશ્રસા સ્કને સંબંધ થતું નથી તેથી આત્મા બહારની વસ્તુઓને બેધ કરી શકતો નથી. વસ્ત્ર તથા ભીંત જેવી વસ્તુઓ આંખની આડી આવી જાય તો પણ પ્રતિબિંબના અભાવે બહારની વસ્તુઓને જાણી શકે નહિં.
જ્યારે ઔષધિઓ દ્વારા મેતી તથા છારી દૂર કરવામાં આવે, ભીંત તથા વસ્ત્રાદિને આંખ આગળથી ખસેડી લેવામાં આવે તે પછી આંખમાં સ્પષ્ટ પ્રતિબંબ પડવાથી આત્મા પ્રતિબિંબિત વસ્તુઓને બેધ કરી શકે છે. જે કાજળ આદિ વસ્તુઓને આંખની સાથે સંબંધ હોવા છતાં પણ તેનો બોધ થવાનું કારણ પ્રાગજા પુદ્ગલના સંબંધથી બેધનો નિષેધ કર્યો છે. કેટલાક (મૂળ દ્રવ્યો) પ્રાગજા ઘી-તેલ-સુર આદિ પુદ્ગલ સ્કંધને આંખની સાથે સંબંધ થવાથી નુકશાન થતું નથી છતાં આંખ તે વસ્તુને બંધ કરાવી શકતી નથી. દેવતા–તેજાબ આદિના
