________________
પ્રયા પ્રાધ્યમીમાંસા
[૧૭૩ ] વિશ્રસા કહેવામાં આવે છે, અને વિશ્રસા હોવા છતાં પણ ઈન્દ્રિયે ગ્રહણ કરી શકે છે. આવી જ રીતે અંધકાર તથા છાયા આદિના પુદ્ગલ સ્કંધે પણ અશુદ્ધ વિશ્રસા કહી શકાય, કારણ કે તે એક ઇદ્રિયથી લઈને પચંદ્રિય સુધીના જીના પ્રગજા દેહ આદિના સંસર્ગથી શુદ્ધ વિશસા તે તે આકારમાં પરિણમેલા હોય છે તેથી તે દૃષ્ટિગોચર થાય છે. વિશ્રસા સ્વરૂપ પ્રતિબિંબ માટે વિચાર કરતાં શાસ્ત્રવાળા જણાવે છે કે-શરીર આદિમાંથી સૂક્ષ્મ પુદ્ગલ સકધો નિકળીને દર્પણમાં પ્રવેશ કરી જાય છે તે પ્રતિબિંબરૂપે દશ્ય થાય છે. આનું રહસ્ય એમ સમજાય છે કે-શરીરમાંથી સૂક્ષ્મતમ પુદ્ગલે નિકળીને દર્પણ આદિમાં રહેલા શુદ્ધ વિશ્રસા સ્કંધને મળે છે એટલે તે અશુદ્ધ વિશ્રસારૂપ પ્રતિબિંબરૂપે પરિણમી જાય છે તેથી તે દેખી શકાય છે. આ બધાય દશ્ય અશુદ્ધ વિશ્રસાની ઉત્પત્તિનું કારણું પ્રયોગના દેહાદિ કંધે સંભવે છે.
આપણે માણસની આંખમાં વસ્તુઓના પ્રતિબિંબપડછાયા સ્પષ્ટપણે જોઈ શકીએ છીએ. તે પ્રગજા પુદ્ગલેના સંસર્ગથી અશુદ્ધ વિશ્રસા પુદ્ગલ સ્કપણે પરિણમેલા શુદ્ધ વિશ્રાસા પુદ્ગલ સ્કંધે છે. જેને આંખની કીકી કહેવામાં આવે છે કે જે વર્ણ તથા આકારને બંધ કરાવે છે તેમાં બહારની વસ્તુઓના પડછાયા પડે છે અને તેથી આત્માને બહારથી વસ્તુને બોધ થાય છે. જે વસ્તુને જે પડકા હોય છે, આત્માને તે વસ્તુને તેવા પ્રકારનો બોધ થાય છે. જેમ છબી ઉતારવાના કેમેરાના મેઢા ઉપર ગોળ કાચ હોય છે તેમાં બહારની વસ્તુઓનું પ્રતિબિંબ પડે છે તે કેમેરામાં રહેલા
