________________
નવમીમાંસા
[ ૧૮ ] પ્રદેશ નાજીવ છે, માટે આ પ્રમાણે વિચાર કરતાં યુકિતથી અને શાસ્ત્રથી જીવરાશી સિદ્ધ થઈ શકે છે.
રહગુપ્તને આવો નેજીવરાશીને સિદ્ધાંત તાત્વિક દષ્ટિથી વિચાર કરતાં યુક્તિયુક્ત નથી તેમજ શાસ્ત્રસિદ્ધ પણ નથી, કારણ કે જે ગળીનું પૂછડું કપાઈને છૂટું પડે છે તેમાં જીવ હોવાથી તે હાલે છે અને તે જીવ ગળીમાં છે તે જ છે, તેથી ગીરેળીનું શરીર કપાયું છે પણ જીવ કપાયે નથી. (જે અરૂપી અખંડ વસ્તુ છે તે છેદતી-ભેદોતી નથી તેમજ ગળતી--બળતી પણું નથી;) પરંતુ જેમ કમળની નાળના બે ટુકડા કરવામાં આવે તે તે બે કટકાની વચમાં બંનેને વળગીને રહેલા તાંતણું જવામાં આવે છે તેમ ગળી અને પૂંછડાની વચમાં જીવના પ્રદેશે રહેલા હોય છે કે જે પ્રદેશે ગીળીમાં રહેલા જીવના જ હોય છે. અર્થાત્ ગીરોળીના શરીરને પૂંછડારૂપ અવયવ કપાઈને છૂટો પડી જવાથી જીવના પ્રદેશે પૂંછડામાં ફેલાઈને રહે છે છતાં તે પ્રદેશ અરૂપી હોવાથી અને કાશ્મણ શરીર સૂક્ષ્મ હેવાથી દૃષ્ટિગોચર થઈ શકતા નથી તેમજ તે બળતા, ગળતા કે છેદાતાભદાતા પણ નથી; કારણ કે છેદાવું-ભેદાવું આદિ સ્થૂળ દારિકાદિ શરીરપણે પરિણમેલા રૂપી પુદ્ગલાસ્તિકાયને સ્વભાવ છે.
જેમ દીવાને પ્રકાશ જમીન-ભીંત-વર-અંધકાર આદિ મૂર્ત વસ્તુઓમાં પડેલે જણાય છે, પણ કેવળ આકાશમાં જણાતું નથી તેમ ગીળી અને કપાઈને છેટે પડેલા પૂંછડાની વચમાં રહેલાં આકાશમાં ગળીના જીવના પ્રદેશ હોવા છતાં પણ તેમાં બેલવું-શ્વાસેચ્છવાસ લેવા-દોડવું-વળગવું આદિ - જીવના લક્ષણે જણાય નહિં પણ તે શરીરમાં જણાય છે.
