________________
પ્રાપ્યાપ્રાપ્યમીમાંસા
[ ૧૬૭ ]
સાથે મૂળદ્રવ્યના સબંધના નિષેધ કરવામાં આવ્યે છે. આંખ મૂળ દ્રવ્ય—વસ્તુના સંબંધ સિવાય શ્વેતાદિ વર્ણના એધ કરાવી શકે છે. જો કે આંખના વિષય માત્ર વર્ણ આધ કરાવવાના છે, છતાં આકારના આધ પણ આંખથી થાય છે. પણ તે આંખને વિષય કહેવાતા નથી કારણ કે સ્પર્શે દ્રિય પણુ આકારના આધ કરાવે છે. સ્પજ્ઞાન અને વધુ જ્ઞાનથી આકારજ્ઞાન ભિન્ન હાવાથી આંખ તથા સ્પર્શ અને ઇંદ્રિયાના વિષયથી આકારના ભિન્ન વિષય છે. ખરૂં જોતાં તા જેમ ઇંદ્રિયાના વિષય પુટ્ટુગલ દ્રવ્યના ગુણુ છે તેમ આકાર ગુણુ નથી પણ પુદ્ગલ દ્રવ્યેાની રચનાવિશેષ હોવાથી દ્રવ્ય છે અને તેથી આંખ તથા સ્પર્શ અને ઇંદ્રિયા તેને ગ્રહણ કરી શકે છે. અને જે વર્ણ ગંધાદિ ગુણા છે તેને તે પાતપાતાની ગ્રાહકવિષયી ઇંદ્રિયે જ ગ્રહણ કરી શકે છે. એક ઇંદ્રિયના વિષય ભિન્ન ઇંદ્રિય' ગ્રહણ કરી શકતી નથી. આંખમાં અંજન આંજવાથી ઠંડક થાય છે તેમજ બીજી વસ્તુઓના સંબંધથી ઉષ્ણુતા આદિ સ્પર્શોના વિષયને બોધ આંખથી થાય છે એમ જણાય છે પણ તે આંખથી ખોધ થતા નથી પણ આંખમાં રહેલી ચારૂપ સ્પર્શે દ્રિયથી ખોધ થાય છે; કારણ કે આંખના વિષય વણુબોધ જ કરાવવાના છે અને તે વસ્તુના સંબંધથી થઈ શકતા નથી અને એટલા માટે જ આકારા કે જેને દ્રવ્ય કહેવામાં આવ્યું છે તેના ોધ આંખ તથા સ્પર્શ અને ઇન્દ્રિયાથી થાય છે છતાં અને ઇંદ્રિયાની ોધ કરવાની રીત જુદી છે. સ્પર્શેન્દ્રિય આકારવાળી વસ્તુના ત્વચાની સાથે સબંધ થયા સિવાય તેને
