________________
[ ૧૪૨]
તાવિક લેખસંગ્રહ બની શકે છે, અર્થાત્ દેશવ્યાપી આત્માઓમાં સાકાર બનવાના કારણભૂત યિા રહેલી છે, માટે જ તે સાકારથી નિરાકાર અવસ્થા પ્રાપ્ત કરે છે. સ્વરૂપે કે પરરૂપે પણ જે વસ્તુ રૂપી હોય તે અનેક રૂપી હોય છે અને તે જ સક્રિય હોવાથી સાકાર હોય છે. જે સ્વરૂપથી સાકાર હોય છે તે નિરાકાર બની શકે નહિ પણ પર રૂપથી સાકાર હોય છે તેનામાં નિરાકારતા મેળવવાની શકિત હોય છે. આ પ્રમાણે વિચાર કરતાં સમજાય છે કેપંચાસ્તિકાયમાંથી કેવળ જીવાસ્તિકાય દ્રવ્યમાં જ નિરાકારતા સંભવે છે. દેશવ્યાપી દ્રવ્ય જ સમાન ગુણધર્મવાળા અનેક હેઈ શકે છે પણ સર્વવ્યાપી દ્રવ્ય અરૂપી જ હેવાથી અનાદિથી એક જ છે, કારણ કે તેમાં કઈ પણ દેશ-કાળથી અનેકપણાની સંભાવના થઈ શકતી નથી. એક એ નિયમ છે કે-જે અનેક છે તે દેશવ્યાપી હોઈ શકે છે અને જે સર્વવ્યાપી છે તે એક જ હોઈ શકે છે, અને એટલા માટે જ ધર્માસ્તિકાય, અધર્મા– સ્તિકાય તથા આકાશાસ્તિકાય આ ત્રણે દ્રવ્ય સર્વવ્યાપી, અરૂપી અને વિસદશ ગુણધર્મવાળા હેઈને સંખ્યામાં એક છે. જે ધર્માસ્તિકાયાદિ ત્રણે દ્રવ્યની પ્રત્યેક અનેક સંખ્યા માનવામાં આવે તે તે સર્વવ્યાપી બની શકે નહિ તેમજ પુદ્ગલાસ્તિકાયની જેમ રૂપી દ્રવ્ય બનવાનો પ્રસંગે ઉપસ્થિત થાય અને જે તેમ થાય તે પછી જીવાસ્તિકાય અને પુદ્ગલાસ્તિકાય બે જ દ્રવ્ય રહે. બાકીના દ્રવ્યને અભાવ થઈ જાય છે અને તેથી જડ તથા ચેતન બે જ દ્રવ્ય માનવાવાળાને સિદ્ધાંત આવી જાય છે. જે કે બે દ્રવ્ય માનવાવાળા જીવ દ્રવ્યને અનેક માનીને તેમાંથી એક જીવ દ્રવ્યને બધાય જીથી અલગ પડીને તેને અનાદિ શુદ્ધ
