________________
પર્યુષણ
[૧૫૫ ] પ્રતિદિન વિશિષ્ટ વિશિષ્ટતર ભાવશુદ્ધિ તથા આત્મશુદ્ધિને સ્પર્શવાવાળી હોય છે કારણ કે સમ્યગજ્ઞાનની સહાયતાથી ક્ષણિક પૌગલિક સુખોને સર્વથા ત્યાગ કરીને શાશ્વતા આત્મિક સુખની પ્રાપ્તિ માટે પ્રતિજ્ઞા પૂર્વક આત્મગવેષણ કરનારા મહાપુરુષે કષાય તથા વિષયના ક્ષેત્રોમાં વિચરતી મને વૃત્તિઓને આત્મક્ષેત્રમાં સ્થિર કરવાની પ્રવૃત્તિઓવાળા હોય છે, તેથી તેમની ભાવશુદ્ધિની સાથેસાથે આત્મશુદ્ધિની પણ નિરંતર વૃદ્ધિ થતી જાય છે, એટલે તેમની ભાવપર્યુષણ વગરની કઈ પણ પળ હોતી નથી, છતાં અનાદિકાળના અભ્યાસને લઈને પ્રમાદના દબાણથી બાર મહિનામાં થયેલી અન્યથા પ્રવૃત્તિઓની અશુદ્ધિથી શુદ્ધ થવાને માટે જે દિવસે વિશિષ્ટ જપ, તપ તથા પ્રાયશ્ચિત્ત કરે છે તે દ્રવ્ય પર્યુષણું કહેવાય છે. આ પ્રમાણે ત્યાગી પુરુષ દ્રવ્ય તથા ભાવથી પર્યુષણનું આરાધના કરી શકે છે, ત્યારે ગૃહસ્થ જેવીસે કલાક કષાયવિષયના ઉદ્દીપક પ્રસંગમાં રહેવાવાળા હેવાથી દ્રવ્ય પર્યુષણ આરાધી શકે છે, અર્થાત્ જપ-તપ-પૂજા–પ્રતિક્રમણ વિગેરે ધાર્મિક ક્રિયાઓ કરે છે અને સામાયિક, પૌષધ આદરે છે તેથી તેઓને ધર્મસ્થળમાં સ્થિર રહેવાનું જ થાય છે. બાકી આત્મસ્વરૂપમાં રહેવું ગૃહસ્થને માટે ઘણું જ કઠણ કામ છે, કારણ કે પુદ્ગલાનંદી નિરંતર આરંભ--સમારંભની પ્રવૃત્તિએમાં રત રહેનાર, આત્માને ઓળખી શકતા નથી અને તેથી આત્મસન્મુખ ન થવાથી આત્મસ્વરૂ૫માં રહી શકતું નથી, દેહાધ્યાસ અને વિષયાસક્તિ આત્મસ્વરૂપને ઓળખવા દેતાં નથી. સ્પર્શ બેધવાળે કેઈક જ ગૃહસ્થ એ હશે કે જે
