________________
પર્યુષણ
[ ૧૫૧ ] દિવસ છે માટે કાંઈ તે કરે, તે તે શરમાઈને કાંઈને કાંઈ ધર્મની આચરણ કરશે જ. તપસ્યા અથવા તે પ્રભુપૂજા આદિ કાંઈ પણ ધર્મની પ્રવૃત્તિ આદરશે જ અને કર્તવ્યની ભાવનાથી અણજાણુ માણસ પણ કાંઈ ને કાંઈ આત્મલાભ મેળવશે જ; માટે બધા ય દિવસે એક સરખા હોવા છતાં પણ પર્વદિવસ મહાન કહેવાય છે, આત્મશુદ્ધિના કારણભૂત અધ્યવસાયની શુદ્ધિને હેતુ હોવાથી પવિત્ર કહેવાય છે.
પર્યુષણ પણ એક પર્વ તરીકે માન્યું છે અને તે બાર મહિનામાં એક જ વખત આવતું હોવાથી વાર્ષિક પર્વ તરીકે ઓળખાય છે. પર્યુષણ શબ્દના બે અર્થ કર્યા છે, એક તે વાર્ષિક પર્વ અને બીજે સર્વથા પ્રકારે રહેવું. આ બંને અર્થોથી સાધુ તથા ગૃહસ્થ બંનેનું કર્તવ્ય સૂચવ્યું છે. પહેલે અર્થ ગૃહસ્થને કરવાનાં કાર્યો જણાવે છે કે જેની સંખ્યા પાંચની છે, અઠ્ઠમની તપસ્યા, સંવત્સરી પ્રતિકમણ, પરસ્પર ક્ષમા માંગવી, ચિત્યપરિપાટી અને સાધમ વાત્સલ્ય. જે ગૃહસ્થ બાર મહિનામાં ગમે તે કારણને લઈને આ પાંચ કા ન કરી શકો હેય તેણે પર્યુષણ પર્વના દિવસે યથાશક્તિ અવશ્ય કરવાં જોઈએ. જે માનવી આ પાંચ કાર્યો કરે છે તેના માટે આ દિવસ પર્વ તરીકે કહી શકાય અને તે જ પર્વને આરાધક ગણી શકાય, પણ જેને આ કાર્યો તરફ અણગમે. અરુચિ અથવા તે અશ્રદ્ધા છે તેના માટે આ દિવસ પર્વ ગણી શકાતે નથી તેથી તેને પવિત્રતાનું કારણ પણ બની શક્તો નથી. આ પર્વ લૌકિક તથા લેકર એમ બે પ્રકારના હોય છે. લૌકિક પર્વ ઐહિક જીવનને આશ્રયીને હોય છે અને તેમાં
