________________
તાત્ત્વિક વિચારણા
[ ૧૪૯ ]
થાય છે, પણુ મિશ્ર શબ્દમાં તે અને પ્રત્યક્ષ થાય છે, કારણુ કે મિશ્ર શબ્દ સચેતન તથા અચેતન ફ્રેડના સંચાગથી ઉત્પન્ન થાય છે. અને તે મને કાસ્વરૂપ પૌદ્ગલિક દ્રવ્યેા છે, માટે જ બંને પ્રધાન હોવાથી મિશ્ર શબ્દ કહેવાય છે. જીવ જ્યારે સૂક્ષ્મ કારણુસ્વરૂપ ઔદારિક શરીરથી અત્યંત સૂક્ષ્મ શુદ્ધ પુદ્ગલ ધા ગ્રહણ કરીને વચનવ્યાપારદ્વારા બહાર કાઢે છે ત્યારે તે વચનપણાને પરિણમેલા ભાષાસ્વરૂપ શબ્દો જીવના પ્રયત્નની પ્રધાનતાથી જીવ શબ્દ કહેવાય છે અને તે પ્રયત્ન અપ્રત્યક્ષ હાય છે. મિશ્રમાં તે સ્થળ કાર્ય શરીર હાવાથી સચેતન તથા અચેતન બંને શરીરોનું પ્રત્યક્ષ થાય છે અને કાન શબ્દને પ્રત્યક્ષ કરે જ છે. અજીવ શબ્દ સ્થળ પુદ્ગલ સ્કંધાના અથડાવાથી થાય છે તેમાં જીવને પ્રયત્ન હાતા નથી, અજીવ શબ્દમાં શુદ્ધ પૌદ્ગલિક સ્કંધા હોતા નથી પણ જીવે ઔદારિક શરીરપણે પરિમાવેલા અચેતન પુદ્ગલ સ્કધાના સંઘષ ણુથી તે થાય છે. તેમાં જીવના પ્રયત્ન ન હેાવાથી અજીવ શબ્દ કહેવાય છે. આ પ્રમાણે વસ્તુતત્ત્વ સમજાય છે. પુદ્ગલાસ્તિકાયના વિષય અત્યંત ગહન અને ગભીર છે, તેને વ્યવસ્થિતપણે તે જ્ઞાની પુરુષો જ વર્ણવી શકે છે. છદ્મસ્થ ગમે તેટલી વિચારણા કરે છતાં સ્ખલનાએ તે થવાની જ તેથી તે સંબંધી જ્ઞાની પુરુષોની પાસેથી ક્ષમા માંગવી જ પડે છે.
