________________
[ ૧૪૮]
તાત્વિક લેખસંગ્રહ કહેવાતું નથી. આ જીવ શબ્દ છવ તથા ભાષાવર્ગણારૂપ પુદ્ગલ દ્રવ્યના સંસર્ગથી ઉત્પન્ન થાય છે. જીવના પ્રયત્નથી ભાષાવર્ગણ ભાષાપે પરિણમે છે માટે તે ભાષા જીવ શબ્દ કહેવાય છે. જો કે જીવ શબ્દ એકલા જીવ દ્રવ્યથી ઉત્પન્ન થતું નથી પણ જીવ તથા પુદ્ગલ દ્રવ્યના સાગથી ઉત્પન્ન થાય છે તે તે મિશ્ર શબ્દ કહેવાય નહિં, કારણ કે જીવ શબ્દને નિયામક જીવ છે, તેનામાં ભાષા બનાવવાની શક્તિવિશેષ હેવાથી તે કઈ પણ જીવે શરીરપણે ન પરિણમાવેલા ભાષા બનવા લાયક શુદ્ધ પુદ્ગલ સ્કંધોમાંથી પુદ્ગલે લઈને પોતાના ક્ષપશમ પ્રમાણે બુદ્ધિપૂર્વક તેને ભાષાપણે પરિણુમાવીને વચનગથી બહાર કાઢે છે. તેમાં જીવની પ્રધાનતા હોવાથી તે જીવ શબ્દપણે ઓળખાય છે, મિશ્ર શબ્દમાં પણ જીવ તથા પુદ્ગલ દ્રવ્યને સંગ હોય છે, છતાં તે જીવ શબ્દ કહેવાતે નથી પણ મિશ્ર શબ્દ કહેવાય છે, કારણ કે મિશ્રમાં જીવ તથા પુદ્ગલ બંને દ્રવ્યોની પ્રધાનતા છે. જો કે જીવના પ્રયત્ન સિવાય તે મિશ્ર શબ્દ બની શકે નહિં, છતાં જીવ શબ્દ અને મિશ્ર શબ્દની પ્રક્રિયામાં ભેદ રહેલો છે. જીવ શબ્દમાં જીવ પિતાના ક્ષાપશમિક વીર્યવિશેષથી શુદ્ધ પુગલ દ્રવ્ય ગ્રહણ કરે છે ત્યારે મિશ્ર શબ્દમાં દારિકાદિ સ્થળ શરીરદ્વારા અન્ય જીવોએ દારિક શરીરપણે પરિણુમાવીને છોડી મૂકેલા નિજીવ પુદ્ગલ-જડ દ્રવ્યને ગ્રહણ કરે છે. છવ શબ્દમાં પુદ્ગલ ગ્રહણ કરનાર જીવ દ્રવ્ય તથા ગ્રહણ કરાતા પુદ્ગલ દ્રવ્યોનું પ્રત્યક્ષ થતું નથી પણ જ્યારે જીવ પુદ્ગલેને ભાષાપણે પરિણુમાવીને બહાર કાઢે છે ત્યારે કાન દ્વારા માત્ર શબ્દ પ્રત્યક્ષ
