________________
[ ૧૧૬]
તાવિક લેખસંગ્રહ અનંતાનંત પ્રદેશ સ્કંધ રહી શકે છે. અપી દ્રવ્યોમાંથી ધર્મ તથા અધર્મને એક આકાશ ઉપર એક જ પ્રદેશ રહ્યો છે, કારણ કે જેમ આકાશ લેકવ્યાપી છે તેમ ધર્મ, અધર્મ પણ લેકવ્યાપી છે, માટે જ કાકાશ, ધર્માસ્તિકાય તથા અધર્માસ્તિકાયના પ્રદેશ સરખી સંખ્યાવાળા છે. જીવાસ્તિકાયને છોડીને બાકીના અરૂપી દ્રવ્ય સર્વવ્યાપી હોવાથી અયિ છે. જે દ્રવ્ય શાશ્વત અક્રિય છે તે એક સંખ્યાવાળું હોય છે અર્થાત્ અરૂપી અક્રિય દ્રવ્ય અનેક હોતાં નથી. જો કે જીવ દ્રવ્ય પણ સ્વરૂપે અરૂપી છે અને તેના પ્રદેશો પણ લેકવ્યાપી દ્રવ્ય જેટલા જ છે છતાં જીવ દ્રવ્ય લેકવ્યાપી ન હોવાથી અનેક અનંતા છે, કારણ કે અનાદિકાળથી તે પુદ્ગલ દ્રવ્યરૂપ કર્મના સંગને લઈને સક્રિય છે અને જે અક્રિય હોય છે તે સર્વવ્યાપી હઈ શકતું નથી તેથી આકાશના એક પ્રદેશમાં જીવને અસંખ્યપ્રદેશી સ્કંધ રહી શકતો નથી પણ લોકાકાશના અનેક પ્રદેશ એક દેશમાં જીવ દ્રવ્ય રહી શકે છે. કાકાશના પ્રત્યેક પ્રદેશમાં છવદ્રવ્યના પ્રદેશ તે તેની સકર્મક અવસ્થામાં હોઈ શકે છે. અને તે પણ એક સમયની સ્થિતિવાળા હોય છે, માટે જીવ એક સમય જ લોકવ્યાપી રહી શકે છે, તે પછી પાછે અનંતર સમયમાં જ દેશવ્યાપી થઈ જાય છે. જીવને આ પ્રમાણે સર્વવ્યાપી તથા પ્રદેશવ્યાપી થવામાં નિમિત્ત કારણ ઉપાધિજન્ય ક્રિયા હોય છે. જ્યાં સુધી જીવ કર્મસ્વરૂપ ઉપાધિવાળો હોય છે ત્યાં સુધી તેના દેશવ્યાપીપણુમાં તારતમ્યતા રહેલી હોય છે. નિરંતર એકસરખા જ આકાશના દેશોમાં રહેતો નથી. અંગુલના અસંખ્યાતમા ભાગથી લઈને લાખ જન સુધીના અસંખ્યાતપ્રદેશી આકાશના દેશમાં રહી
