________________
તવિક વિચારણા
[ ૧૩૯ ] સ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય તથા આકાશાસ્તિકાય અરૂપી તે કહેવાય છે પણ નિરાકાર કહેવાતાં નથી. ધર્માસ્તિકાય આદિ દ્રવ્યો આપી છે અને અકિય પણ છે એટલે તેને આકાર નથી, કારણ કે ક્રિયા સિવાય આકારે બની શકે નહિં તે પણ તે નિરાકાર કહેવાય નહિં; કારણ કે સાકાર તથા નિરાકારની વ્યાખ્યા જોતાં એમ સમજાય છે કે-અનાદિથી આકાર સહિત હોય તે સાકાર અને જે વસ્તુમાંથી આકાર નિકળી જાય તે નિરાકાર. જીવ તથા પુદ્ગલ બંને અનાદિ કાળથી આકારવાળાં છે. તેમાં પુદ્ગલાસ્તિકાય તે આકાર રહિત થઈ શકતું જ નથી કારણ કે તે વર્ણ, ગંધ આદિ ધર્મવાળું હોવાથી રૂપી છે. જે તાત્વિક દૃષ્ટિથી વિચાર કરીએ તે રૂપી વસ્તુઓ જ સાકાર હોય છે, અરૂપી હોતી નથી છતાં જીવની સાથે અનાદિકાળના કર્મસંગને લઈને તે અનાદિ કાળથી જ રૂપી કહેવાય છે અને તેથી તે સાકાર પણ કહેવાય છે. તેનાથી જ્યારે આકારના કારણભૂત કર્મને સર્વથા વિયોગ થાય છે ત્યારે આત્માનું અરૂપી સ્વરૂપે પ્રગટ થવાથી તે નિરાકાર કહેવાય છે. એટલે કે આત્મામાંથી આકારના કારણ રૂપ જડ દ્રવ્ય નીકળી જવાથી તેની નિરાકાર અવસ્થા પ્રગટ થાય છે. પણ તે આત્મા અનાદિકાળથી જ નિરાકાર નથી હોતું અને જે આત્માને અનાદિકાળથી જ નિરાકાર તથા એક માનવામાં આવે તે અનાદિ એક ઇશ્વર સિદ્ધ થાય છે. અને જો તેમ થાય તે પછી જગત જેવી કેઈ વસ્તુ જ રહેતી નથી. અને જે નિરાકાર અનેક આત્માઓ માનીએ તે અનાદિથી અનેક ઈશ્વર હેવાને પ્રસંગે ઉપસ્થિત થાય છે. પણ અનાદિ એક ઈશ્વર માનવાવાળા-નાના-અનેક
