________________
તાત્ત્વિક વિચારણા
[ ૧૩૭ ]
કાર્ય હોવાથી પરમાણુ કારણ કહેવાય છે. જ્યારે ત્રણ પરમાણુ ભેગા થાય છે ત્યારે ત્રણ પરમાણુને સ્કંધ કાય કહેવાય છે અને એ પરમાણુના સ્કંધ તેનું કારણ થાય છે, ત્યારે પરમાણુ કારણનું કારણ કહેવાય છે, કારણ કે તે ચણુક સ્કંધનું કારણ છે. સ્કંધ એટલે જેના વિભાગ થઈ શકે એવી વસ્તુ. જ્યાં સુધી એક વસ્તુના બે ભાગ થઇ શકતા હોય ત્યાં સુધી તે સ્ક ંધ કહેવાય છે, પણ જ્યારે કેવળજ્ઞાનીની દૃષ્ટિમાં પણ એક વસ્તુના બે ભાગ ન થઈ શકે ત્યારે તે પરમાણુ કહેવાય છે. અને જેને દેશ કહેવામાં આવે છે તે પણ એક પ્રકારના સ્કંધ છે. જ્યાં સુધી એક મોટા સ્કંધના ટુકડા સ્ક ંધ સાથે વળગેલા હોય ત્યાં સુધી તે દેશ કહેવાય છે પણ જ્યારે તે સ્કંધમાંથી તૂટીને જુદો પડી જાય છે ત્યારે તે પણ સ્કંધ કહેવાય છે; કારણ કે તેના પણ પાછા અનેક દેશો હોય છે. આવી જ રીતે જ્યાંસુધી વસ્તુના વિભાગ થતા રહે ત્યાંસુધી તે સ્કંધ કહેવાય છે (તે મોટા સ્કંધની સાથે વળગી રહેલા વિભાગે તે દેશ ) અને જ્યારે વસ્તુના કેવળીની બુદ્ધિથી પણ એ વિભાગ ન થાય ત્યારે તે સ્ક ંધ ન કહેવાતાં પરમાણુ કહેવાય છે. અને તે પરમાણુ જ્યાંસુધી સ્મુધની સાથે વળગેલા હોય ત્યાંસુધી તે પ્રદેશા કહેવાય છે. જેમકે-એક હજાર તાંતણાનું અનેલું કપડું તે સ્કંધ કહેવાય અને તેમાંથી આસા, સાતસા આદિ તાંતણાના ટુકડા જ્યાંસુધી હજાર તાંતણાના સ્કંધથી જુદા પડયા ન હોય ત્યાંસુધી તે દેશ કહેવાય છે પણ તે ટુકડાઓ હજારના સ્કંધમાંથી જુદા પડયા એટલે તે સ્કા કહેવાય છે. આ હજાર તાંતણાના કપડારૂપ સ્કંધમાં જેટલા તાંતણા છે તે
બધાય
