________________
[ ૧૩૬ ]
તાત્વિક લેખસંગ્રહ એ જૈન સાધુઓ પાસે ઘણી વખત લેવામાં આવ્યો છે માટે આ એક પડ્યો છે જેથી જરૂર આ સ્થળે જૈન સાધુ હોવા જોઈએ. આવી જ રીતે પરોક્ષ વસ્તુઓ હેતુ દ્વારા અનુમાનથી જાણી શકાય છે અને તે અનુમાન અનેક પ્રકારનું છે, વસ્તુ ઇદ્રિયગ્રાહ્ય હોય કે અતીંદ્રિયગ્રાહ્ય હોય પણ જે પરોક્ષ છે તેને અનુમાનથી અથવા તો આગમથી બંધ થાય છે.
ઇંદ્રિયગ્રાહ્ય વસ્તુઓમાં પણ સૂક્ષ્મતા તથા સ્થળતા હોવાથી અત્યંત સૂક્ષ્મ વસ્તુઓ પ્રત્યક્ષ થતી નથી છતાં કેટલીક સૂક્ષ્મ વસ્તુઓ સાધન દ્વારા પ્રત્યક્ષ થઈ શકે છે. જેમકે–સૂક્ષ્મદર્શક યંત્રથી ચક્ષુગ્રાહ્ય સૂમ વસ્તુઓ જણાય છે. આમળાથી પાણીની મધુરતા તથા વિજળીથી શબ્દ પ્રત્યક્ષ થાય છે. કેટલીક પરમાણુ જેવી રૂપી વસ્તુઓ સૂક્ષ્મતમ હોવાથી સાધનો દ્વારા પણ ઇંદ્રિયગ્રાહ્ય થઈ શકતી નથી. આવા પરમાણુઓ તથા ઇદ્રિયઅગ્રાહ્ય અનંતાનંત પરમાણુના કંધોનું સ્થળ પરિણામવાળા કાર્યથી અનુમાન થઈ શકે છે. જે જડાક સ્થળ વસ્તુઓ સંસારમાં કાર્યરૂપે પ્રત્યક્ષ થઈ રહી છે તેનું કારણ અવશ્ય હોય છે. તે કારણને જ્યારે તપાસીએ ત્યારે તેનું પણ કારણ હોય છે. આવી રીતે કારણની પરંપરા જ્યાં જઈને અટકે છે તેને પરમાણુ કહેવામાં આવે છે. અર્થાત્ કાર્યનું પરંપરાથી આદિ કારણ છે તે જ પરમાણુ છે. પરમાણુના કેઈ પણ કારણ નથી કારણ કે તે કાર્ય નથી પણ અનાદિથી હવાથી નિત્ય છે; માટે જ સ્થળપણે દષ્ટિગોચર થતી વસ્તુનું અંતિમ કારણ પરમાણુ હેઈ શકે છે. તે જ્યારે બે ભેગા થાય છે ત્યારે તેને સ્કંધ કહેવામાં આવે છે અને તે બે પરમાણુના સાગરૂપે
