________________
[ ૧૩૪ ]
તાત્વિક લેખસંગ્રહ દ્રવ્ય હેત તે ધર્મ, અધર્મ તથા આકાશની જેમ તે બંને ક સર્વવ્યાપી હતી અને તેમ હોવાથી તે બંનેની સંખ્યા પણ ધર્મ આદિ ત્રણ દ્રવ્યની જેમ એક જ હેત અર્થાત્ જીવ તથા પુદ્ગલ જે અનેક દ્રવ્ય કહેવાય છે તેને અભાવ થઈ જાત તે પછી જગત શૂન્ય તે નહિં પણ શૂન્ય જેવું જ કલ્પી શકાય અને કેવળજ્ઞાનને પણ શેયના અભાવે જાણવાનું કશુંય ન હોવાથી તેને પણ અભાવ જ થઈ જાત માટે જ સગ-વિયેગવાળા જીવ તથા પુદ્ગલ દ્રવ્યને અનાદિ સંગ માનવામાં આવે છે તેમજ બંને અનેક દ્રવ્ય મનાય છે તે વ્યવસ્થિતપણે સંસારની વિદ્યમાનતા સિદ્ધ કરે છે માટે જ સંગસંબંધ પ્રધાન છે.
તાવિક વિચારણા
(૧૬). સંસારમાં વસ્તુ માત્રનું નિરીક્ષણ બે દૃષ્ટિથી થાય છે. એક તે સૂક્ષ્મ દૃષ્ટિ અને બીજી સ્થલ દષ્ટિ. આ બંને પ્રકારની દષ્ટિમાંથી સૂક્ષ્મ દૃષ્ટિથી તાત્વિક બંધ થાય છે અને સ્થળ દષ્ટિ અતાત્વિક વસ્તુનો બંધ કરાવે છે. માનવ જાતિ સ્થળ દૃષ્ટિને પ્રધાનતા આપીને પોતાની સાંસારિક પ્રવૃત્તિમાં સફળતા મેળવી રહી છે, પણ જેમની મનોવૃત્તિમાં સાંસારિક પ્રવૃત્તિની ઉપેક્ષા છે એવા તાત્વિક વસ્તુસ્વરૂપની જિજ્ઞાસાવાળા સૂક્ષમ દષ્ટિને પ્રધાનતા આપીને સ્થળ દૃષ્ટિને ગૌણ રાખે છે. અને તેથી કરીને તેઓ તાત્વિક બેધવાળા હોય છે કે જે બધ સ્થળ દષ્ટિવાળાને અગમ્ય હવાથી બુદ્ધિગ્રાહ્ય થઈ શકતું નથી.
