________________
સંબંધમીમાંસા
[ ૧૩૩ ] માંથી આંખ તથા કાનની કે જીભની ખામી હોય અર્થાત્ આંધળા, બહેરા અને બેબડા હોય તે જ પિતાને દુઃખી માને છે, ગમે તેટલી ધન-સંપત્તિ અથવા તે બીજા પૌલિક સુખના સાધન હોય તે પણ પિતાને તે પરમ દુઃખી જ માનવાના, કારણ કે પીગલિક સુખ વૈષયિક હોવાથી અર્થાત્ પાંચે ઇદ્રિના વિષસ્વરૂપ હેવાથી ગમે તેટલાં અનુકૂળ સાધને કેમ ન મળ્યાં હોય પણ જ્યાં સુધી તેને ઇદ્રિ ગ્રહણ ન કરે ત્યાં સુધી તેમને જરાયે સુખ હોઈ શકતું નથી. આંખ વગરનાને બાગબંગલા નકામાં છે. નાટક સીનેમા કે રૂપલાવણ્ય તથા સુંદરતા આંખથી જોઈને માનવી સુખ તથા આનંદ માને છે. સંગીત તથા માન–મેહની પ્રશંસાથી જે સુખ તથા આનંદ માનવી મેળવે છે તે કાન વગરનાને મળી શકતો નથી. બેબડે માણસ પોતાના સુખ-દુઃખની વાત બીજાને કહી શકતું નથી તેથી તેને ઘણી જ મૂંઝવણ થાય છે માટે જ પગલિક સુખ મેળવવામાં ધનસંપત્તિ આદિ બહારના સાધને કરતાં પાંચ ઈદ્રિયરૂપ અંતરંગના સાધનની અત્યંત આવશ્યકતા રહે છે. આ પ્રમાણે જગતમાં પૌગલિક સુખ જડાત્મક દ્રવ્યોના સંગથી થાય છે તે માટે પણ સગાસંબંધને પ્રધાનતા આપી છે. જે જીવ તથા પુદ્ગલ દ્રવ્યને પ્રવાહથી અનાદિ સંગસંબંધ ન હોત તો જગત જેવી વસ્તુને જ અભાવ હોત. એમ તો ધર્મ આદિ પાંચે દ્રવ્યનો સંગ અનાદિથી જ છે પણ સંગ-વિયેગવાળા તે જીવ તથા પુદ્ગલ બે જ દ્રવ્ય છે અને સંગ-વિયેગવાળા દ્રવ્યને લઈને જ વિવિધ પ્રકારની વિચિત્રતાવાળું વિશ્વ દષ્ટિગોચર થઈ રહ્યું છે. જો વિગ વગરના સંયેગવાળા જીવ તથા પુદ્ગલ
