________________
[ ૧૨૮]
તાત્વિક લેખસંગ્રહ આ બંને દ્રવ્યોના સંગથી થયેલી વિકૃતિ તે જ ચાર ગતિરૂપ સંસાર કહેવાય છે. જો કે અજીવ અરૂપી પણ છે અને તે ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય તથા આકાશાસ્તિકાયના નામથી ઓળખાય છે અને તે જીવ દ્રવ્યથી ભિન્ન જાતિનાં દ્રવ્ય પણ છે છતાં તેમના સંગથી કઈ પણ પ્રકારની વિચિત્રતા પ્રગટ થતી નથી, કારણ કે જીવના અરૂપી ગુણ સાથે તેમનું સાધર્મી છે એટલે કે બંનેમાં અરૂપી ગુણ સરખે છે અને તેથી કરીને જ અનાદિ કાળથી સિદ્ધાત્માઓને અને ધર્માસ્તિકાયાદિ અરૂપી દ્રવ્યોને સંગ હોવા છતાં પણ સિદ્ધોમાં કઈ પણ પ્રકારની વિકિયા જણાતી નથી. વિકૃત સ્વરૂપ થવાને માટે ગુણોનું વૈધર્મી ખાસ કારણ છે અને તે જીવાસ્તિકાય તથા પુદ્ગલાસ્તિકાયના સંગમાં સ્પષ્ટ જણાય છે. બંનેમાં ગુણભેદ છેજીવ દ્રવ્ય અરૂપી, ચેતન અને અક્રિય છે ત્યારે પુદ્ગલ દ્રવ્ય રૂપી, અચેતન અને સક્રિય છે, માટે જ બંને દ્રવ્યને સંગ વિચિત્ર સંસારની ઉત્પત્તિનું કારણ છે. સજાતીય દ્રવ્યના સગથી વિવિધ પ્રકારની વિચિત્રતા થાય નહિં. અનેક સિદ્ધાભારૂપ સજાતીય જીવ દ્રવ્યોને અનાદિ સંગ હોવા છતાં પણ કઈ પણ પ્રકારની વિચિત્રતા થઈ નથી તેવી જ રીતે અનેક પુદ્ગલરૂપ સજાતીય અજીવ દ્રવ્યના તથા ધર્માસ્તિકાયાદિ અજીવ દ્રવ્યના સંગથી પણ પણ કાંઈ વિચિત્રતા જણાતી નથી માટે દ્રવ્યોના સંગથી થવાવાળી વિયિા–વિભાવ દશા ફક્ત જીવ દ્રવ્ય તથા પુદ્ગલ દ્રવ્યના સંગથી જ થાય છે.
દ્રવ્યની પ્રધાનતામાં પણ સૌથી શ્રેષ્ઠ ચઢિયાતું આત્મદ્રવ્ય છે, કારણ કે આત્મદ્રવ્ય પિતાને તથા પરને જણાવે છે અને
