________________
[ ૧૩૦ ]
તાત્વિક લેખસંગ્રહ નહિં. ઇઢિયે પિતે જડ છે એટલે તે તે કાંઈ પણ જાણી શકે નહિં પરંતુ આત્માને જણાવી શકે ખરી પણ તે સજાતીય રૂપી જડને બોધ કરાવી શકે, અરૂપી ચેતન તથા અચેતન તેમજ સૂફમ રૂપી અચેતનને જણાવી શકે નહિં. આ બધી વસ્તુઓને આત્મા શાસ્ત્રની મદદવડે જાણી શકે છે અને તે શાસ્ત્રની મદદ મેળવવા આંખ તથા કાન અત્યંત ઉપયોગી છે. શાસ્ત્ર તથા ઈદ્રિ આત્માને બંધ કરવામાં નિમિત્ત કારણ છે. આંખ તથા કાન અવળી સમજણથી અવળે માર્ગે જનારને સવળું સમજી સવળે માર્ગે જવામાં અત્યંત ઉપકારક છે. આ બે સિવાયની બાકીની જીભ, નાક તથા સ્પર્શ ઈદ્રિય સાચું જાણવાના કામમાં આવતી નથી, કારણ કે આ ત્રણે ઇદ્રિ ફક્ત જડના ગુણધર્મ જાણવાને કામ આવે છે. અને આંખ તથા કાન તે આત્મધર્મ તથા જડ ધર્મનું સાચું સ્વરૂપ જાણવાના કામમાં આવે છે. વિકાસી આત્માઓના અનુભવજ્ઞાનને બોધ આ બે ઇંદ્રિથી જ થઈ શકે છે. શાસ્ત્રમાં લખેલો બોધ આંખથી વાંચીને મેળવી શકાય છે, અને મહાન પુરુષને ઉપદેશ કાનથી સાંભળીને સાચી વસ્તુસ્થિતિ જાણી શકાય છે. શાસ્ત્રો વાંચવાથી કે ઉપદેશ સાંભળવાથી જીની અજ્ઞાનતા દૂર થાય છે અને સમ્યગ જ્ઞાન મેળવી શકાય છે. આંખ તથા કાન દ્વારા જે જ્ઞાન મેળવવામાં આવે છે તેને શ્રતજ્ઞાન કહેવામાં આવે છે. આવા શ્રુતજ્ઞાનથી આત્મા કેવળી એટલે બેધ મેળવી શકે છે ને શ્રુતકેવળી કહેવાય છે. આવા શ્રુતકેવળીઓ સંપૂર્ણ આત્મવિકાસ પણ સાધી શકે છે, માટે પાંચ ઇન્દ્રિમાં આ બે ઇદ્રિ પ્રધાન ગણાય છે. વ્યવહારમાં પણ આ બે ઇઢિયે ઘણી જ ઉપયોગી
