________________
[ ૧૧૪]
તાત્વિક લેખસંગ્રહ રહેલા દેશ તથા પ્રદેશ રૂપી દ્રવ્યના કંધના દેશ પ્રદેશથી વિલક્ષણ છે. કારણ કે રૂપી સ્કંધના દેશ પ્રદેશ સ્વતંત્ર છે તેથી એ સ્કંધમાંથી છૂટા પડીને ભિન્ન બીજા સ્કર્ધામાં ભળી શકે અથવા તે સ્વતંત્રપણે છૂટા રહીને સ્કંધ કહેવરાવી શકે તેમજ પ્રદેશે સર્વના છૂટા પડી જઈને પરમાણુ તરીકે પોતાને ઓળખાવે છે તે પાછા અનેક ભેગા મળીને સર્વથી ન સ્કંધ પણ બનાવી શકે છે. તેમને અમુક જ રૂપી દ્રવ્યનાં સ્કંધમાં ભળવું એ નિયમ હેતે નથી તેમજ છૂટા ન જ રહેવું એ પણ પ્રતિબંધ હોતું નથી ત્યારે અરૂપી દ્રવ્યના દેશ પ્રદેશે સ્કંધને આધીન કંધસ્વરૂપ હેવાથી કેઈ પણ વખતે તેનાથી છૂટા પડી શકતા જ નથી તેથી તેમને દેશ તથા પ્રદેશ સંજ્ઞા ધારણ કરવાને પિતાને સ્કંધથી ભિન્ન દ્રવ્યોના સ્કંધ, દેશ, પ્રદેશ તથા પરમાણુઓની અપેક્ષા રાખવી પડે છે અર્થાત્ અરૂપી અખંડ સ્કંધમાં દેશ તથા પ્રદેશ સંજ્ઞા અન્ય વસ્તુઓના સંગથી કાલ્પનિક હોય છે અને તે સંજ્ઞાના અખંડ લેઢાના ગોળાસ્વરૂપ સ્કંધની સાથે સંબંધિત થઈને રહેલી ધૂળ, ધૂળતર, સ્થૂળતમ, સૂમ, સૂક્ષ્મતર અને સૂફમતમ વસ્તુઓની જેમ અપેક્ષાથી દેશ તથા પ્રદેશ તરીકે ઓળખાય છે. જેમકે-લોઢાના ગેળા ઉપર વાલ, વટાણે, તુવર, મગ, રાઈ અને ખસખસ આવી વસ્તુઓ મૂકવામાં આવે તે જે સ્થળે આ વસ્તુઓ રહેલી છે તે બધા અખંડ ગેળાના દેશ તથા પ્રદેશ કહેવાય છે. આ પ્રમાણે ન માનીને કેવળ સ્કંધ માત્ર માનવામાં આવે તે પછી સ્કંધ અખંડ હોવાથી ગળા ઉપર રહેલી ભિન્ન ભિન્ન વસ્તુઓને બેધ ન
