________________
વિશ્વ વ્યવસ્થાપક પદાર્થો
[ ૧૧૩ ]
છેવટે જ્યારે લાડવામાં વળગેલી ખસખસ સથા વિખરાઈ જાય ત્યારે વિખરાયલી ખસખસ લાડવા નથી હેવાતી પણ ખસખસ કહેવાય છે, તેમ સ્કંધમાંથી વિખરાયલા પ્રદેશો સ્કધ કહેવાતા નથી પણ પરમાણુ કહેવાય છે. આ ખસખસના લાડવાનું દૃષ્ટાંત રૂપી પુર્નંગલાસ્તિકાય દ્રવ્યમાં જ ઘટી શકે છે પણ અરૂપી ધર્મ, અધર્મ, આકાશ તથા જીવ દ્રવ્યમાં ઘટી નથી શકતું, કારણ કે અરૂપી દ્રવ્યાના સ્કંધામાં પ્રદેશનુ મળવા વિછડવાપણું હોતું નથી તેથી તે રૂપી દ્રવ્યના સ્મુધાની જેમ તારતમ્યતાવાળા હાતા નથી, અને એટલા માટે જ અરૂપી ચાર દ્રવ્યાના સ્કંધ અખંડ છે, આ ચાર અરૂપી દ્રવ્યોમાંથી ધર્મ, અધર્મ તથા જીવ દ્રન્યાના પ્રદેશે એક સરખા અસંખ્યાત હાવાથી તેમના સ્કા પણ અસંખ્યાતપ્રદેશી કહેવાય છે. અને તે ધેા અખંડ હાવાથી સખ્યાતપ્રદેશી કે અનંતપ્રદેશી બની શકતા જ નથી. અરૂપી આકાશ દ્રશ્યને અખંડ ધ અન`તપ્રદેશી છે તે સંખ્યાત કે અસંખ્યાતપ્રદેશી ખની શકે નહિ, પણ અસંખ્યાતપ્રદેશી ધર્માસ્તિકાય દ્રવ્યોના સંસર્ગ વાળા આકાશના દેશ અવિભાગપણે અસંખ્યાતપ્રદેશી કહેવાય છે અને તેને લાકાકાશ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. લાકમાં આકાશના પ્રદેશે અરૂપી ધર્માસ્તિકાયાદિ ન્યાના પ્રદેશે। જેટલા જ અસ`ખ્યાત છે છતાં તે અનતપ્રદેશી અખંડ આકાશના ખંડિત થયેલા ટુકો નથી, પણ તે અખંડ આકાશના જ અસંખ્યાતપ્રદેશી દેશ છે.
લોઢાના ગાળા જેવા અખંડ અરૂપી દ્રવ્યોના સ્કધામાં
