________________
ભોગમીમાંસા
[ ૫૯ ] ઇદ્રિ સાથે વદિ જડ ધર્મવાળી વસ્તુઓને સંગ જ્યાં સુધી બચે રહે છે ત્યાં સુધી જીવ સુખ-દુઃખને અનુભવ કરે છે અને જ્યારે વિયેગ થાય છે ત્યારે એમાંનું કશુયે હતું નથી, છતાં સાગ છૂટયા પછી પણ સંગ કાળની વિકૃતિની વાસનાથી સુખદુઃખની આછી અસર રહે છે જેથી માણસે પાછળથી પણ સંભારીને કાંઈક સુખ-દુઃખને અનુભવ કરે છે.
પૌગલિક વસ્તુના ભેગની બે સ્થિતિ છેઃ અર્થાત્ ત્યાગરૂપ અને સંગરૂપ, એમ ભેગ બે પ્રકાર છે. જીવને પગલિક વસ્તુના ભેગને માટે કર્મની અત્યંત આવશ્યકતા રહે છે; કારણ કે કર્મ સિવાય શરીર નથી હતું અને શરીર સિવાય ઇકિયેના અભાવને લઈને પોદ્દગલિક ભેગ બની શક્તા નથી, માટે ભેગની વ્યવસ્થા આ પ્રમાણે છે–પ્રથમ તે આત્માની સાથે કર્મને સગ, ત્યારપછી તે કર્મને ઉદય-આત્માથી કર્મ છૂટાં થવાને તેમાં કિયા ઉત્પન્ન થવી-અર્થાત્ કર્મને ત્યાગ, પછી તે કર્મના ત્યાગકાળમાં-કર્મ છૂટતી વખતે એ ગ્રહણ કરીને છોડી દીધેલાં જડાત્મક શરીરને અથવા તે સચેતન શરીરદ્વારા ગ્રહણ કરાયેલા શબ્દાદિ પુદ્ગલેને સંગ થે તેને સંસારમાં અજ્ઞાની છે સુખ, દુઃખ, આનંદ આદિ ભાવદ્વારા ભગપણે જણાવે છે. કેટલીક ઇદ્રિ જેવી કે-આંખ, નાક, કાન અને ત્વચા આ ચાર ઈદ્રિ સાથે તે માત્ર સંગ જ થાય છે. તેમાં આંખ સાથે તે સંગ પણ થત નથી, કારણ કે આંખ પૌગલિક વસ્તુના સોગ વગર પણ
ગ્ય કાળ તથા દેશમાં રહેલી વર્ણાદિ ધર્મવાળી વસ્તુને ગ્રહણ કરી શકે છે. જીભની સાથે થવાવાળા રસાદિ ગુણવાળા
