________________
વિશ્વ વ્યવસ્થાપક પદાર્થો
[ ૧૦૯ ] મેળવવા વ્યવહાર(ડિયા)ને આશ્રય લે જ પડે છે. જ્યાંસુધી તાત્વિક આત્મસ્વરૂપને પ્રગટપણે ભક્તા ન બને તથા ઇકિયેની સહાયતા સિવાય રૂપી તથા અરૂપી કેઈપણ વસ્તુને બંધ કરી શક્તો ન હોય ત્યાંસુધી નૈઋયિક આત્મસ્વરૂપ પુસ્તક વાંચીને કે સાંભળીને નિશ્ચયને પ્રધાનતા આપી વ્યવહારને અનાદર કરનાર વીતરાગના સિદ્ધાંતને અણજાણ જ કહી શકાય. આવી અજ્ઞાનતાથી તે પ્રભુની ઘણું જ આશાતના કરી સંસારભ્રમણ વધારે છે, અને એટલા માટે પ્રભુના માર્ગમાં કહ્યું છે કે –
जह जिणमयं पवजह ता मा ववहारनिच्छए मुयह । ववहार न उच्छेए तित्थुच्छेदो जओऽवस्स ॥१॥
વિશ્વ વ્યવસ્થાપક પદાર્થો
( ૧૪ ) જૈન દર્શનમાં છ દ્રવ્ય કહ્યા છે. તેમાં એક જીવ દ્રવ્ય છે અને બાકીના પાંચ અજીવ છે. આ પાંચ અજીવ દ્રવ્યમાં કાળને ઉપચરિત દ્રવ્ય માન્યું છે, કારણ કે સમય, આવળી આદિ જે કાળ કહેવાય છે તે જીવ તથા અજીવ દ્રવ્યના પર્યાયે છે માટે તે દ્રવ્યને ધર્મ હોવાથી તેનાથી કથંચિત અભિન્ન છે અર્થાત્ ધમથી ધર્મ અભિન્ન હોય છે અને તેથી કાળમાં દ્રવ્યને ઉપચાર કર્યો છે. કાળને છેડીને બાકીના ધર્મ, અધર્મ, આકાશ, પુદ્ગલ અને જીવ આ પાંચે દ્રવ્ય અસ્તિકાયના સંબંધવાળા છે. ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશાસ્તિકાય, પુદ્ગલાસ્તિકાય અને જીવાસ્તિકાય-આ પંચાસ્તિ
