________________
[ ૧૦૮ ]
તાત્વિક લેખસંગ્રહ માત્ર વચનથી કહી દેખાડે છે પણ ચરાચર જગતને હસ્તામલકની જેમ કળી શકતા નથી, પ્રભુના બતાવેલ વ્યવહાર પ્રમાણે વર્તે છે ત્યારે જ તેઓ ઘાતી કર્મને ઘાત કરીને નિશ્ચયસ્વરૂપ આત્માના શુદ્ધ ગુણના પ્રગટરૂપે ભક્તા બને છે. તેઓ જ્યારે અઘાતીને ક્ષય કરીને અશરીરી થાય છે ત્યારપછી મુક્ત દશામાં તેમને વચનવ્યવહારરૂપ નિશ્ચય તથા વ્યવહાર હોતાં નથી, કારણ કે વ્યાપાર-વ્યવહાર ચેમસ્વરૂપ હોવાથી અગી થયા પછી શરીરના અભાવમાં તેને અભાવ થાય છે એટલે તેને આશ્રયીને બદ્ધ દશામાં શરીરથી ભિન્ન આત્મસ્વરૂપ ઓળખાવવા વચનવ્યવહારરૂપ નિશ્ચય હતું તે પણ સ્વરૂપે પ્રગટ થયા પછી રહેતું નથી, માટે જ્યાંસુધી શરીર હોય છે ત્યાં સુધી વ્યવહારને નિષેધ થઈ શકતો નથી.
આત્મા ત્રણે કાળમાં ઉપયોગ સ્વરૂપે જ રહેવાનું. કેઈપણ સમયે સ્વ-સ્વરૂપથી ભ્રષ્ટ થતો નથી છતાં વિજાતીય ઉપાધીના સંસર્ગથી ભિન્નરૂપે ભાસે છે તેના પ્રારંભમાં જ અલ્પને ભાસ થતી અવસ્થાઓને ઓળખાવવા શુદ્ધ નિશ્ચય, અશુદ્ધ નિશ્ચય તથા ઉપચરિત અને અનુપચરિત, સદ્દભૂત અને અસદુભૂત વ્યવહારની વ્યવસ્થા કરી બતાવી છે. આત્માની કર્મજન્ય અવસ્થાઓ અતાત્વિક છે અને કર્મરહિત શુદ્ધ અવસ્થા તાત્વિક છે. કર્મજન્ય અતાત્વિક અવસ્થામાં રહેલ આત્મા અપ્રગટ સ્વ-સ્વરૂપને ભક્તા હેઈ શકે છે. અને તે ઉપાધિગ્રસ્ત હોવાથી વ્યવહારથી પર નથી કારણ કે સશરીરી છે એટલે તે સ્વરૂપ છે. બહારથી મુકાએલા ન હોવાથી વ્યવહારને નિષેધ કરી શકે જ નહિં. તેને તાવિક સ્વરૂપ
