________________
[ ૯૦ ]
તાત્વિક લેખસંગ્રહ પૂર્વક પ્રયોગથી થવાવાળા પરિણામે નિયત તથા વ્યવસ્થિત હોય છે ત્યારે સ્વતઃ થવાવાળા પરિણામમાં અનિયમિતતા તથા વિલક્ષણતા રહેલી છે.
જમાલીને દર્શન મેહનું દબાણ થવાથી જાણવા છતાં પણ પ્રભુના ક્રિયમાણ કૃત સિદ્ધાંતને છેટે હરાવીને પિતાના કિયમાણ અકૃત સિદ્ધાંતને સ્થાપન કર્યો અને નિદ્ભવ કહેવાયા. ક્રિયમાણ કૃત અને ક્રિયમાણ અકૃતને તાત્વિક દૃષ્ટિથી વિચાર કરતાં ઘણું જ વિરોધ આવે છે. છતું થાય છે અને અછતું થાય છે, બંનેની દિશા જ જુદી છે. આકાશપુષ્પની જેમ અસતું હોવાથી અવિદ્યમાન ઘટાદિ કાર્ય થઈ શકે નહિ અને જે અવિદ્યમાન થતું હોય તે ખરશંગ અવિદ્યમાન છે તે પણ થવું જોઈએ, માટે સ–વિદ્યમાન હોય છે તે થાય છે અને જે વિદ્યમાનની ક્રિયાને નિત્યતા-અપરિસમાપ્તિ તથા નિષ્ફળતા આદિના દોથી દૂષિત કરવામાં આવી છે, તે દોષ અસ-અવિદ્યમાનની ક્રિયાને માટે પણ સરખા જ છે એટલું જ નહિં પણ અછતું તે શશશુગની જેમ અસત્ હોવાથી બની શકતું જ નથી એટલે તેના માટે ક્રિયાની અત્યંત અનાવશ્યકતા છે. પણ સત્ વિદ્યમાન માટે તે અવસ્થાંતર પ્રાપ્ત કરાવવાને કિયા કરાય છે; જેમ કે બે જણ બેઠા હોય ત્યાં ત્રીજો માણસ આવીને કહે કે જગ્યા કરે એટલે બેઠેલા જરા ખસીને કહે છે કે તે જગ્યા થઈ ગઈ, બેસે. કેઈ માણસ ઊભે હોય કે બેઠે હેય તેને કહેવામાં આવે કે પીઠ કરે એટલે તે માણસ સન્મુખ ઊભું હોય તો મેં ફેરવી લે છે વિગેરે અહિં જગ્યા અને પીઠ વિદ્યમાન છે છતાં અવસ્થાંતર પ્રાપ્ત કરાવ
