________________
[ ૧૦૦ ]
તાવિક લેખસંગ્રહ અંગે આત્મા મતિજ્ઞાની કહેવાય છે. આવી સ્થિતિમાં પણ કેવળજ્ઞાનની સત્તા તે કાયમ જ રહે છે, ફક્ત ઉપાધિને લઈને કેવળના સ્થાનમાં મતિને માત્ર વિકલ્પ કરવામાં આવે છે અને તે વિકલ્પને જ નિશ્ચય નય અશુદ્ધ તરીકે ઓળખાવે છે. આવી જ રીતે અવગાહ આધેય માત્રને ધારણ કરે છે ત્યાં શુદ્ધાશુદ્ધ જેવું કાંઈપણ હોતું નથી, પણ આવરણની ઉપાધિને લઈને પરિમિત જ્ઞાનના સૂચક મતિજ્ઞાનના વિકલ્પથી અને ઘટાદિની ઉપાધિને લઈને પરિમિત અવગાહને સૂચક ઘટાવગાહના વિકલ્પથી આત્માને મતિજ્ઞાની અને આકાશને ઘટાકાશ તરીકે ઓળખાવનારે અશુદ્ધ નિશ્ચયનય છે. જ્યારે આવરણની તથા આધેયરૂપ ઘટાદિની ઉપાધિ નષ્ટ થાય છે ત્યારે નિશ્ચયરૂપ આત્મા તથા આકાશ શુદ્ધ કહેવાય છે. ગુણગુણીને અભેદ દૃષ્ટિથી જોનારા નિશ્ચયમાં કોઈ પણ વિકલ્પને અવકાશ હોતું નથી અર્થાત્ નિશ્ચયનય વિકલ્પ વગરને છે. કડાં-કંઠી-કંકણ આદિ ઘરેણાંઓમાં પિતે તે સુવર્ણને જ જુએ છે, અને મનુષ્ય તથા દેવ આદિ ગતિઓમાં કેવળજ્ઞાનસ્વરૂપ જ આત્માને ઓળખે છે. પ્રત્યેક ક્ષણમાં થવાવાળી વિક્રિયાઓ તથા વિશિષ્ટતાઓને અતાવિક સમજે છે. વસ્તુતઃ પરિણામને પ્રધાનતા આપતું નથી પણ પરિણમી સત પારમાર્થિક દૃષ્ટિથી તેને જ પ્રધાનતા આપે છે. પોતે સતસ્વરૂપ હોવાથી પાધિક અશુદ્ધિથી અભડાતો નથી અર્થાત્ અંતરંગથી ઉપાધિને સ્પર્શ નથી. વ્યવહાર સ્વરૂપ અનેક પ્રકારની વિશિષ્ટતાઓ(વિશેષ)ને કારણ તથા આધારભૂત નિશ્ચય છે, અને તે વિશેષ માત્રમાં સ્વ-સ્વરૂપને અવલંબીને રહે છે.
ગુણ હોતે ના ગતિઓમાં
*
* * *
*
*
*
*** .
