________________
નિશ્ચય અને વ્યવહાર
[ ૯૯ ].
મૂળ વસ્તુમાં વિકલ્પ કરવામાં આવે છે અને તે વિજાતીય વસ્તુના સંસર્ગરૂપ ઉપાધિને લઈને છે. જડ સ્વરૂપ કર્મ અને આત્મા બંને ભિન્ન ધર્મવાળી વસ્તુઓ છે અને તે અનેક પ્રકારના સંયોગોમાં ભેગી ભળવાથી ભિન્ન-ભિન્ન પરિણામમાં પરિણમવા છતાં પણ પિતપોતાના ગુણધર્મરૂપ સ્વરૂપને છોડતી નથી કારણ કે વસ્તુઓની ઓળખાણ તેમનામાં રહેલા અસાધારણ ગુણ-ધર્મને લઈને થાય છે કે જે ગુણધર્મો વસ્તુએમાં અભેદ સ્વરૂપથી રહેલાં છે. કેવળજ્ઞાન-સ્વરૂપ છે, તે કર્મના આવરણરૂપ ઉપાધિથી પણ બદલાતું નથી, પરંતુ જડ સ્વરૂપ વિજાતીય દ્રવ્યના સંસર્ગથી મતિજ્ઞાનના વિકલ્પને લઈને આત્મા અશુદ્ધ કહેવાય છે. મતિજ્ઞાનરૂપ ગુણ અશુદ્ધ હેવાથી તે ગુણવાળ આત્મા પણ અશુદ્ધ અને તેને લઈને તે નામવાળો નિશ્ચય નય પણ અશુદ્ધ કહેવાય છે. જ્યારે આવરણને ક્ષય થાય છે ત્યારે કેવળજ્ઞાનસ્વરૂપ શુદ્ધ ગુણ પ્રગટે છે અને તેના અંગે ગુણી આત્મા પણ શુદ્ધ હવાથી નિશ્ચય નય પણ શુદ્ધ કહેવાય છે. વસ્તુ માત્ર નિરંતર પતિપિતાના ગુણધર્મ પ્રમાણે વર્તે જ છે, કારણ કે વસ્તુને સ્વભાવ બદલાતું જ નથી. અને જે તેને સ્વભાવ બદલાય–નષ્ટ થાય તે તે વસ્તુને પણ નાશ થવાને પ્રસંગે ઉપસ્થિત થાય. જે કે આવરણની ઉપાધિથી મૂળ વસ્તુ જુદા રૂપે ઓળખવામાં આવે છે તો યે વસ્તુસ્વભાવ સર્વથા ભિન્નરૂપે ઓળખાતો નથી તેમજ ભિન્નરૂપે વસ્તુ ઓળખાવા છતાં પોતાની સત્તા છોડને નથી. જેમકે-કેવળજ્ઞાન આત્માને સ્વભાવ છે તે આવરણની ઉપાધિને લઈને મતિજ્ઞાનના વિકલ્પથી ઓળખાય છે અને તેના
