________________
[ ૯૬ ]
તાત્વિક લેખસંગ્રહ ઘડો થાય છે, લક્ષ્ય હોવાથી તેને લાંબે કાળે ઘટ જણાય છે, નહિં તે અંતિમ સમયમાં ઘટોત્પત્તિની ક્રિયા થાય છે માટે પ્રથમના ક્ષણે ઘટત્પત્તિના નથી, પણ અંતિમ ક્ષણ ઘટત્પત્તિને છે. જે ક્ષણે જે કાર્ય દેખાય તે ક્ષણે તે કાર્યની આરંભ કિયા, હોય છે પણ જે કાર્ય દેખાતું ન હોય તેની આરંભક નથી માટે કઈ પણ કાર્યને અનુલક્ષીને ક્રિયાની શરૂઆત કરી હોય અને ધારેલા કાર્યથી ભિન્ન કાર્યો દેખાય ત્યાં સુધી ધારેલા કાર્ય માટે ક્રિયાની શરૂઆત નહિ. જ્યારે ધારેલું કાર્ય દેખાય ત્યારે જ તેની શરૂઆત જાણવી.
નિશ્ચય તથા વ્યવહારને (કથંચિત) જે ક્રિયમાણ કૃતિને નિશ્ચિત ભેદ માનવામાં આવે તે કઈ પણ પ્રકારને બાધ નડતું નથી. નિશ્ચય નયથી, ક્રિયમાણ તથા કૃતને અભેદ છે પણ વ્યવહાર નથી કૃત તથા ક્રિયમાણના અનેક પ્રકાર છે. કિયમાણ કૃત જ છે, કૃત ક્રિયમાણ જ છે, ક્રિયમાણ કિયાના વખતે હોય છે અને ક્રિયા વિરામ પામ્યા પછી અયિમાણ હોય છે. વ્યવહારથી જે અંત્ય સમયમાં કાર્ય મનાય છે ત્યાં પ્રથમ સમયે પણ કાર્યની ઉત્પત્તિ હોય છે. જે પ્રથમ સમયમાં કાર્યને અંશ ન હોય તે અંત્ય સમયે કાર્યોત્પત્તિ થાય નહિં. ભલે પછી તે અંશ અન્ય રૂપે કેમ ન દેખાય. જે પ્રથમ તાંતણાના પ્રવેશ સમયે કપડાને અંશ હોય તે છેલ્લા તાંતણના પ્રવેશથી કપડું થાય નહિં માટે બીજા ત્રીજા તાંતણાના સંગથી પ્રત્યેક ક્ષણે ડું થોડું કપડું બનતું જાય છે અને તે અંત્ય તાંતણુના પ્રવેશસમયે સંપૂર્ણ કપડું દષ્ટિગોચર થાય છે. જે જેની યિાના આદ્ય સમયમાં પટ હેતે નથી એટલે જ
