________________
T ૯૪ ]
તાવિક લેખસંગ્રહ
છતાને કરવાને પ્રસંગ આવે, ક્રિયા વિરામ પામે નહિં, પ્રથમ સમયમાં જ કાર્ય દેખાય, ક્રિયા નિષ્ફળ જાય અને લાંબા વખત પછી કાર્ય દેખાય છે તે બની શકે નહિ. એકાંત નિશ્ચિત ભેદ માનીને જમાલી આ પ્રમાણેની દલીલ કરે છે, પણ વિચાર કરતાં તે બરાબર નથી, કારણ કે સર્વથા અસને કરવાપણું હોય તે પછી અછતું સમાન થવાથી આકાશપુષ્પને કરવાપણાને પ્રસંગે ઉપસ્થિત થાય છે. તેમજ સર્વથા અછતું થતું હોય તે માટીના પિંડથી ખરશંગ પણ બનવું જોઈએ, કારણ કે જેવી રીતે અછતો ઘડો થાય છે તેવી રીતે ખરશંગ પણ અછતું થવામાં બાધ આવી શકતો નથી માટે કથંચિત્ સત્ હોય છે તે જ થાય છે. બીજું ક્રિયાની અપરિસમાપ્તિ માનવામાં આવી છે તે પણ ઠીક નથી, કારણ કે યિા એક વિષય (કાર્ય) સંબંધી હોય છે અને ભિન્ન વિષય સંબંધી પણ હોય છે. તેમાંથી જે એક વિષયની ક્રિયા હોય તે પણ દોષ આવી શકતા નથી. કૃત ક્રિયમાણ માને છે તેમના મનથી તે તૈયાર થયેલું જ કૃત કહેવાય છે માટે તેને જે કરવાનું માનવામાં આવે તે તેમને ક્રિયાને અનુપરમ(અવિષમ)પણને દેષ આવી શકે છે પણ કિયમાણ કૃત માનવાથી આ દોષ નથી આવી શકતે કારણ કે ક્રિયાની શરૂઆતના સમયે જ કૃત માનવામાં આવ્યું છે. અને ક્રિયાની શરૂઆત તથા સમાપ્તિ એક જ સમયમાં થવારૂપ છે. આવી રીતે પણ કૃત તથા ક્રિયમાણુ અર્થાત્ ક્રિયા અને કાર્યની ઐક્યતામાં કૃત સત્ હોવાથી સને કરવાને પ્રસંગ ટળી શકતું નથી એ આગ્રહ સેવાતું હોય તે તે સમજફેર થાય છે, કારણ કે જેણે પહેલાં સત્તા પ્રાપ્ત
