________________
સકાવાદ
[ ૯૧ ] વાને માટે ક્રિયાને અવકાશ હોય છે. આવી જ રીતે તે વ્યવહારમાં છતી વસ્તુને માટે ક્રિયા કરવાના અનેક પ્રસંગ જેમ દૃષ્ટિગોચર થાય છે તેમ અછતી વસ્તુને માટે ક્રિયા કરવાને એકેય પ્રસંગ ક્યાંય પણ દષ્ટિગોચર થતું નથી.
* જમાલી, કુંભાર માટી લાવે છે ત્યારથી ઘડો બનવાની શરૂઆત માને છે અને જ્યાં સુધી ઘડે દેખાય નહિં ત્યાં સુધી થાય છે એમ માને છે. પણ ઉપર કહ્યું તેમ ઘડો બનવાની ક્રિયાની શરૂઆત જે સમયે ઘડે દેખાય છે તે સમયે જ થાય છે. તેના પહેલાં તે પ્રત્યેક સમયમાં થવાવાળા કાર્યોની ક્રિયાની શરૂઆત થાય છે કે જેની સમાપ્તિ તે જ ક્ષણે કાર્યોત્પત્તિની સાથે જ થાય છે. આ પ્રમાણે ઘડો દેખાતા સુધીમાં અસંખ્યાતા કાર્યો થઈ જાય છે. અને તે તે કાર્યની ઉત્પાદક ક્રિયા પણ ભિન્ન હોવાથી અસંખ્યાતી થાય છે કે જેને નિષ્ઠાકાળ (સમાપ્તિ) એક જ સમયનો હોય છે. આ નિયમને અનુસરીને જ અંતિમ સમયમાં ઘટત્પત્તિ ક્રિયા અને ઘટત્પત્તિ થાય છે.
કિયાના સમયમાં કાર્ય ન માનીને કિયાની સમાપ્તિ થયા પછીના સમયમાં કે જ્યાં અભાવ હોય છે ત્યાં કાર્ય માનવામાં આવે તે ક્રિયાની શરૂઆત પહેલાં કાર્ય દેખાવું જોઈએ, કારણ કે કિયાની સમાપ્તિ પછી અને શરૂઆતના પહેલાં કિયાને અભાવ સરખો જ છે, છતાં કિયાની સમાપ્તિ પછી કાર્ય દેખાય અને શરૂઆત પહેલાં ન દેખાય તેમાં કઈ પણ નિયામક નથી અને જે ક્યિા હોય ત્યાં સુધી કાર્ય ન થાય તે કિયા કાર્યની બાધક બની અર્થાત્ ક્રિયા કાર્યોત્પત્તિમાં વિધ્ર નાંખનારી થઈ અને તેથી કાર્યને ક્રિયાની જરૂર ન રહી, કાર્ય સ્વતંત્ર બન્યું.
