________________
[ ૮૦ ]
તાત્ત્વિક લેખસંગ્રહ પણ સર્વવ્યાપી છે; કારણ કે ગુણીને છોડીને ગુણ રહી શકો જ નથી.” પણ આવી રીતે અદષ્ટ સર્વવ્યાપી બનીને આત્માને સર્વવ્યાપી બનાવી શકાતું નથી. જે આત્માઓ નાના-અનેક હેવાથી બધાય આત્માઓ દીવાના પ્રકાશની જેમ સેળભેળ થઈ જવાથી પરસ્પર એક બીજાના કર્મો ભેગવવાને પ્રસંગ આવી પડે. જેણે જે કર્મ ન કર્યું હોય તે બીજાનું કરેલું પિતાને ભેગવવું પડે. અર્થાત્ પિતાનું કરેલું પુન્ય બીજો ભગવે અને બીજાનું કરેલું પાપ પોતે ભગવે એટલે કૃતનાશ અને અકૃતઆગમને દેવ આવે, અથવા તે પિતાનું પુન્ય પણ ભેગવે અને બીજાનું પાપ પણ ભેગવે. કર્મ કરેલું હોય કે ન કરેલું હોય તેયે એક સાથે પુન્ય પાપ ભેગવવાને પ્રસંગ આવી જવાથી ઘણે જ ગોટાળો થઈ જાય. આ ગોટાળા ટાળવાને માટે એમ માનવામાં આવે છે કે શરીર ભેગાયતન–ભેગેનું સ્થળ-છે માટે શરીરમાં જ કર્મો ભેગવાય છે, બહાર ભેગવાતું નથી તે પછી પિતાનું ઉપાર્જન કરેલું અદષ્ટ શરીરની બહાર નીકળીને સર્વવ્યાપીપણે આત્મપગની વસ્તુઓ કેવી રીતે બનાવી શકે? અને આત્મા પણ સર્વવ્યાપી કેવી રીતે હેઈ શકે? આમ વિચારતાં સ્પષ્ટ સમજાય છે કે અદષ્ટ આત્માનો ગુણ નથી પણ કર્મ દ્રવ્ય છે અને તેને અનાદિકાળથી આત્માની સાથે સંગસંબંધ છે. જૂનાં કર્મ. ભગવાઈને ક્ષય થતાં જાય છે તેની સાથે સાથે નવાં બંધાતા જાય છે, માટે કર્મને આત્માની સાથે સંબંધ પ્રવાહથી અનાદિ છે એટલા માટે જ આત્મા સર્વે કર્મથી મુકાઈ જઈને શુદ્ધ બને છે. કર્મબંધ, ભેગ અને મેક્ષ શરીરમાં થાય છે માટે આત્મા દેહવ્યાપી છે.
