________________
સરકાર્યવાદ
[ ૮૫ ] પરિણમીમાં ભેદ નથી. કાર્ય, કારણના વિનાશરૂપ હોય છે કે જે કારણે પરિણામસ્વરૂપ છે. કારણનું કાર્ય બનવું તે કારણને નાશ અને કાર્યનું કારણ બનવું તે કાર્યને નાશ. અને એટલા માટે નાશ એટલે સર્વથા અભાવ નહિ પણ એક અવસ્થાથી બીજી અવસ્થામાં બદલાઈ જવું અર્થાત્ સર્વથા જૂનું નહિ તેમ સર્વથા નવું પણ નહિ એવી અવસ્થામાં પરિણમવું તે વસ્તુને નાશ કહેવાય છે, જેમકે-રૂના તાંતણ બને છે અને તાંતણનું કપડું બને છે અને કપડાના કેટ, ખમીસ વિગેરે બને છે. તેમાં રૂ કારણ અને તાંતણ કાર્ય, તાંતણાનું કપડું કાર્ય અને તાંતણું કારણ, રૂને નાશ અને તાંતણની ઉત્પત્તિ, તાંતણાને નાશ અને કપડાની ઉત્પત્તિ-આવી રીતે દરેક વસ્તુમાં પૂર્વ પરિણામ કારણ અને ઉત્તર પરિણામ કાર્ય કહેવાય છે. જ્યારે હું તાંતણાના રૂપમાં પરિણમે છે. ત્યારે તે તાંતણ કહેવાય છે, પણ રૂ કહેવાતું નથી; કારણ કે તાંતણું રૂનું કામ આપી શકતા નથી અને જ્યારે તાંતણાનું કપડું બને છે ત્યારે તે તાંતણાનું કાર્ય કરી શકતું નથી. આ પ્રમાણે ઉત્પત્તિ તથા નાશની વ્યવસ્થા છે પણ સર્વથા અભાવ કે સર્વથા સર્ભાવસ્વરૂપ નથી. તાંતણાને ભેળા કરીને વણવામાં તે તે કપડાના રૂપમાં પરિણમે છે, ગુંથવામાં આવે તે જાળીના રૂપમાં અને બાળવામાં આવે છે. રાખડીના રૂપમાં પરિણમે છે; પણ સર્વથા અભાવ થતું નથી. તાત્પર્ય કે વસ્તુનું કેઈપણ પરિણામમાં પરિણમવું તે કાર્યઉત્પત્તિ અને વસ્તુનું પરિવર્તન તે નાશ અર્થાત્ એક અવસ્થાથી બીજી અવસ્થામાં બદલાવું તે નાશ અને ઉત્તર અવસ્થાની પ્રાપ્તિ તે ઉત્પત્તિ....
