________________
[ ૮૬ ]
તાવિક લેખસંગ્રહ આવા સ્વરૂપવાળાં નાશ તથા ઉત્પત્તિ એક જ ક્ષણમાં થાય છે, પણ પૂર્વ ક્ષણમાં નાશ અને ઉત્તર ક્ષણમાં ઉત્પત્તિ એવી રીતે ભિન્ન ક્ષણ હોતા નથી, માટે એક સામયિકી ક્રિયા નાશ તથા ઉત્પત્તિનું કારણ બને છે. ક્રિયાની શરૂઆતના ક્ષણમાં જ એક અવસ્થાને નાશ અને બીજી અવસ્થાની ઉત્પત્તિ થતી હોવાથી જે નાશને ક્ષણ છે તે જ ઉત્પત્તિને પણ ક્ષણ છે; માટે ક્રિયાકાળ અને નિષ્ઠા(ઉત્પત્તિ)કાળ એક જ હેવાથી ઉત્પત્તિના માટે બીજે ક્ષણ હેતું નથી. પરિણામસ્વરૂપ વસ્તુને નાશ તે જ પરિણામાંતરરૂપ વસ્તુની ઉત્પત્તિ છે. અને તે પરિણામના આધારભૂત પરિણામી સસ્વરૂપ દ્રવ્ય છે. જે પરિણામેના આધારભૂત પરિણામથી સસ્વરૂપ દ્રવ્ય ન હોય તે પરિણામ કે કાર્ય જેવી કઈ પણ વસ્તુ જ હેઈ શકે નહિ; જેમકે-માટી ન હોય તે શિવક, સ્થા, કેશ, કુશુલ તથા ઘટ જેવી કેઈપણ વસ્તુ નહિ, તેમજ સુવર્ણ વગર કડું, કુંડળ આદિ અને દૂધ વગર દહીં, માખણ, ઘી અાદિ જેવી વસ્તુ પણ હોઈ શકે નહિ; માટે સુ-વિદ્યમાન હોય તે થાય છે પણ અસત્-અવિદ્યમાન થતું નથી.
સત્કાર્યવાદ એટલે, છે તે થાય છે એમ કહેવું. સૂત પરિણામી દ્રવ્યને સૂચવે છે અને કાર્ય, પરિણામ અથવા તે પર્યાયને સૂચવે છે. પ્રત્યેક ક્ષણે બદલાતી અવસ્થાએ પરિણામપર્યાય છે અને તેને ધર્મ પણ કહેવામાં આવે છે, જેના અંગે વસ્તુને અનંતધર્માત્મક કહેવામાં આવે છે. કેઈપણ પરિણામપર્યાય એવું નથી કે જેમાં દ્રવ્યને અંશ ન હોય. જે તેમાં દ્રવ્યનો અંશ ન હોય તો પ્રથમ તે પર્યાય ન બની શકે,
