________________
સત્કાર્યવાદ
[ ૮૩]
હિય તે પછી માટી લાવવી, પલાળવી, ગુંદવી, પીંડ બનાવી ચાક ઉપર ચઢાવવું વિગેરે ક્યિા નિષ્ફળ જ કહી શકાય.
ત્રીજે દેષ કૃત-વિદ્યમાનની ક્રિયા કહેવી તે પ્રત્યક્ષ વિરોધ છે, કારણ કે ઉત્પત્તિના વખતે અવિદ્યમાન પ્રથમ નહતું તે કાર્ય થતું દેખાય છે, માટે ક્રિયમાણું અકૃત જ હોઈ શકે છે અને જે ક્રિયાના આરંભમાં જ કાર્ય થાય છે એમ માનવામાં આવે તે તદ્દન અસંગત છે. સર્વજન પ્રત્યક્ષ છે કે કાર્યને આરંભ અને સમાપ્તિના વચમાં ઘણું જ અંતર હોય છે. માટીને પિંડ ચાક ઉપર ચઢાવ્યું કે તરત જ ઘડે દેખાતે નથી અથવા તો મશીનમાં રૂ નાંખ્યું કે તે જ ક્ષણે કપડું વણાઈને તૈયાર થતું નથી પણ લાંબા વખતે કિયાને અંતે કાર્ય થતું દેખાય છે. ચાક પર માટીને પિંડ ચઢાવ્યા પછી શિવક, સ્થાસ, કેશ, કુશલ આદિ સમયમાં પણ ઘડે જણાતો નથી. લાંબા કાળના અંતે ઘડે દેખાય છે માટે ક્રિયાના કાળમાં કાર્યની ઉત્પત્તિ માનવી તે ઠીક નથી. ક્રિયાની સમાપ્તિ પછી કાર્યની ઉત્પત્તિ માનવી તે યોગ્ય છે.
આ પ્રમાણેની જમાલીની માન્યતાથી એ ફલિત થાય છે કે પિતે અસત્-અવિદ્યમાન હોય છે તે થાય છે પણ સત્-વિદ્યમાન હોય છે તે થાય છે એમ માનતા નથી અર્થાત્ પિતે અસતું કાર્યવાદી છે. ત્યારે પ્રભુને સિદ્ધાંત વિચારતાં સત્કાર્યવાદીપણું દષ્ટિગોચર થાય છે. ક્રિયાનો આરંભ અને કાર્યની ઉત્પત્તિ એક જ સમયમાં થાય છે. ભિન્ન સમયમાં ભિન્ન કાર્યને પ્રારંભ અને તેની સમાપ્તિ થાય છે. આ પ્રમાણે પ્રત્યેક ક્ષણમાં ભિન્ન ક્રિયાને આરંભ તથા ભિન્ન કાર્યની ઉત્પત્તિ થાય છે. એક કાર્યને માટે
