________________
[ ૬૪ ]
તાત્ત્વિક લેખમ ગ્રહ
અથવા અશુભ પ્રકૃતિયાના ઉયમાં જીભ તથા અશુભ પુ ગલાના શરીર સાથે સંબંધ ભલે થાય પણ જ્યાં સુધી માહ કની પ્રકૃતિ ઉદયમાં સાથે ન ભળે ત્યાં સુધી આત્મા સુખદુઃખાદિના અનુભવ કરી શકતા નથી, અર્થાત્ કના ફળસ્વરૂપ સુખ-દુઃખને ભાગ તરીકે માનતે નથી. જ્યારે માહ કમઁની પ્રકૃતિ આત્માથી સર્વથા છૂટી પડી જાય છે—ક્ષય થઈ જાય છે ત્યારે આત્મા ઈતર કર્મના ઉદ્દયથી ખેંચાઈને પ્રાસ થનાર શુભાશુભ પૌલિક વસ્તુઓના પાતાને ભેાક્તા તરીકે માનતા નથી પણ સત્યરૂપ દ્રષ્ટા તરીકે જ માને છે. પછી સુખ-દુઃખના ભાગ જેવું કશુંયે હોતું નથી અર્થાત્ કમ પુલિાના ત્યાગ અને તેના ત્યાગ સમયે યત્કિંચિત કર્મ પુદ્ગલાના અથવા તે પૌદ્ગલિક વસ્તુઓના સયોગ સબંધ માત્ર થાય છે કે જેને માઠુ કર્મની પ્રકૃતિના ઉદ્દયવાળા સુખ, દુઃખના ભાગની ભાવના રાખે છે તેવી ભાવનાના અંશ પણુ માહ ક્ષયવાળાને હાતા નથી. વસ્તુ માત્ર પેાતાના સ્વભાવ પ્રમાણે વર્તે તેમાં આત્મા દ્રષ્ટા તરીકે રહીને પેાતાના સ્વરૂપમાં રમ્યા કરે છે.
શરીર (સ્પ) ઇંદ્રિય વ્યાપક છે અને ખીજી પ્રાણુ આદિ ચાર ઇંદ્રિયો વ્યાપ્ય છે, અર્થાત્ સ્પર્શ ઇંદ્રિય આખાય શરીરમાં રહેલી છે અને પ્રાણ આદિ શરીરના અમુક દેહમાં રહેલી છે. જ્યાં પ્રાણ આદિ ચાર ઇંદ્રિયો રહેલી છે ત્યાં સ્પઇંદ્રિય પણ છે. પણ જ્યાં જ્યાં સ્પઇંદ્રિય છે ત્યાં ત્યાં અધેય બીજી ઇંદ્રિયો નથી એટલા માટે જ સ્પર્શી ઇન્દ્રિય અધિક દેશમાં રહેવાવાળી હાવાથી વ્યાપક કહેવાય છે અને
બીજી
