________________
ભગમીમાંસા
[૬૩ ] દુઃખ શું વસ્તુ છે? દેખાડશો, તે તે સુખ-દુઃખ, આનંદહર્ષ-શોક વિગેરેને કઈ પણ ઇદ્રિયથી પ્રત્યક્ષ કરાવી શકશે નહિ. પણ એટલું જ કહીને વિરામ પામશે કે હું સુખ ભેગવું છું અથવા તે દુઃખ ભેગવું છું. જડાત્મક વસ્તુના સંગસ્વરૂપ ભેગમાં સુખ, દુઃખ, આનંદ આદિને જ ભેગ તરીકે બતાવ્યાં છે; બાકી વસ્તુને સંગ માત્ર બેગ નથી. વસ્તુ સંગ તે નિમિત્ત માત્ર છે અને એટલા માટે જ કહેવાય છે કે અમુક સુખ ભેગવે છે અને અમુક દુઃખ ભેગવે છે. પોગલિક વસ્તુઓને સંબંધ કર્મજન્ય દારિક તથા વૈક્રિય શરીર સાથે થાય છે. આ શરીર પાંચ ઇન્દ્રિયના સમૂહરૂપે છે તેની સાથે વર્ણાદિ ધર્મવાળી વસ્તુઓને સંગ કરાવવામાં જીવની સાથે ઓતપ્રોત થયેલા અનેક પ્રકારના કર્મને ઉદય કારણભૂત થાય છે. જેવા રૂપે પરિણત થયેલા કર્મયુગલે હોય છે તેવા રૂપે પરિણત થયેલા પુદ્ગલેને સંગ થાય છે. જ્યાં સુધી આત્મા સાથે ઓતપ્રેત થયેલા કર્મ પુદ્ગલોમાં આત્માથી છૂટા પડવાની ક્રિયા થતી નથી અર્થાત્ સત્તામાં રહેલા હોય છે ત્યાં સુધી શરીરની સાથે કે આત્માની સાથે ઈતર પુદ્ગલને સંગ થતો નથી, એટલે કર્મનાં ફળસ્વરૂપ સુખ-દુઃખને પણ ભંગ થતું નથી. કર્મ ભેગવવું એટલે આત્માની સાથે રહેલા કર્મપુદ્ગલેનું છૂટું પડવું અને કમફળ ભેગવવું એટલે કર્મ છૂટાં પડતી વખતે આત્માને સુખ-દુઃખને અનુભવ થે. કર્મની અનેક ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારની પ્રકૃતિ બતાવી છે તેમાં સુખ-દુઃખ આદિની ભાવના ઉત્પન્ન કરનાર મોહ કર્મની પ્રકૃતિ છે. બીજા કર્મોની શુભ
