________________
ધર્માધર્મમીમાંસા
[ ૩૯ ] જેવાં લાગે છે, કારણ કે ઉદાહરણવાળી બધી વસ્તુઓ રૂપીપુદ્ગલસ્વરૂપ છે એટલે પુદ્ગલે એક બીજાની સાથે ભળીને અનુગ્રહ તથા ઉપઘાત કરી શકે છે તેમજ એક બીજામાં ઓતપ્રોત થઈને રહી શકે છે. પણ રૂપી અને અરૂપી કેવી રીતે ઓતપ્રેત થઈ શકે અને લાભ–હાનિ પહોંચાડી શકે ? આ વિષયમાં અને જીવ લેકવ્યાપી છે છતાં ફક્ત કેવળી સમુઘાત વખતે જ લેકવ્યાપી એક સમય રહી શકે છે તે સિવાય અનાદિ અનંત કાળ સુધીમાં જીવ ક્યારેય લેકવ્યાપી થઈ શક્યું નથી પણ દેહવ્યાપી જ રહે છે, સર્વ કર્મથી મુકાઈને સર્વથા સ્વરૂપસ્થ થયા પછી પણ અમુક અંશ ન્યૂન દેહપ્રમાણ જ આકાશપ્રદેશમાં વ્યાપ્ત થઈને રહે છે, સકર્મક આત્મામાં કિયા હેય છે એટલે કેવળી સમુદુઘાતમાં લેકમાં વ્યાપે છે અને અકર્મક થયા પછી અકિય હેવાથી વ્યાપ્ત થતા નથી એમ સમજીએ તોયે સર્વકર્મથી મુકાતાં પૂર્વપ્રયોગની પ્રેરણાથી સાત રાજ ઊંચે લેકને છેડે જઈ શકે છે તેમ પૂર્વ પ્રગથી લેકવ્યાપી કેમ થતું નથી? આ વિષયમાં સર્વજ્ઞ કહે તે સાચું માનવું જ પડે છે; કારણ કે આવી બાબતમાં અલ્પની અલ્પ બુદ્ધિ કામ આપી શકતી નથી.
વસ્તુસ્થિતિ આવી હોવાથી જ્યાંસુધી યથાર્થ બંધ ન થાય ત્યાંસુધી સાચું જણાય નહીં એટલે સાચી પ્રવૃત્તિ પણ થાય નહીં જેથી સાચું ફળ મળી શકે નહીં, માટે જ ધર્મ તથા અધર્મ દ્રવ્ય છે, ગુણ છે કે ક્રિયા છે તેની સાચી ઓળખ કરવાની જરૂરત છે; કારણ કે જ્યાં સુધી સાચું સમજાય નહીં ત્યાંસુધી સાચી રીતે ધર્મ થઈ શકે નહીં. વસ્તુસ્વરૂપ
