________________
[ કરે ]
' તાવિક લેખસંગ્રહ તેની અસિદ્ધિ માટે યુક્તિ-પ્રયુક્તિ કરે છે, કારણ કે તેમણે પિતાના જીવનમાં વિલાસને પ્રધાનતા આપેલી હોય છે, માટે તેમને અનાત્મવાદી થવું જ પડે છે. જે અનાત્મવાદી છે તે પ્રાયઃ વિષયાસક્ત હેવાથી ઇકિયેના દાસ હોય છે. તેઓ પિતાના ક્ષુદ્ર વિષયે પિષવાને આત્મવાદિને, કે જેમનાથી પિતાની વિષયાસક્તિ પિષાતી હોય તેમને, અનાત્મવાદ તરફ દેરવા પિતાની દુર્બુદ્ધિને ઉપયોગ કરે છે. વાણી તથા વર્તનમાં તેમને દેખીતે ડાળ આત્મવાદ જેવું જ હોય છે જેથી અણજાણ આત્મવાદી દેરાઈ જાય છે. પછીથી ઓછી બુદ્ધિવાળાને અનાત્મવાદથી વાસિત કરે છે.
વિષયાસક્ત ભલે જડવાદને પિષે પણ આત્મવાદ સિવાય જડવાદને અવકાશ જ નથી. બુદ્ધિગમ્ય અને જેટલું પ્રત્યક્ષ છે તેટલું જ સાચું છે, એમ માને છે તે મેટી ભૂલ કરે છે, અથવા તે બુદ્ધિ અને પ્રત્યક્ષનું સાચું સ્વરૂપ ઓળખ્યા સિવાય વિલાસને માર્ગ સરળ બનાવે છે; સદ્દબુદ્ધિથી વિચાર કરવાથી સ્પષ્ટ સમજાય છે કે, પ્રતિપક્ષી વસ્તુ સિવાય કઈ પણ વસ્તુનું અસ્તિત્વ હેઈ શક્યું નથી. જડનું અસ્તિત્વ માની તેની સિદ્ધિ માટે જે કાંઈ બેલાય છે તે ચૈતન્યના વિરોધમાં જ બેલાય છે માટે ચૈતન્ય જેવી વસ્તુ સંસારમાં અસ્તિત્વ ધરાવે છે, ત્રણે કાળમાં વિદ્યમાન છે. આત્મા જેવી કઈ વસ્તુ જ ન હોય તે જડની ઓળખાણ આપી શકાય જ નહિ. જડની વ્યાખ્યા ઉપરથી ચિતન્યની સિદ્ધિ થાય છે. જેથી વિપરીત ગુણધર્મવાળે આત્મગુણ-ધર્મથી વિપરીત ધર્મવાળું જડ છે અર્થાત્ ચૈતન્યની વ્યાખ્યાથી જડની સિદ્ધિ થાય છે.
