________________
ભાગમીમાંસા
[ ૫૫ ]
પ્રમાણુમાં ગુણુમાં પણ ન્યૂનાધિકતા થવાની જ, સંયોગ અનેક પ્રકારે થાય છે, દ્રવ્યના દ્રવ્યની સાથે, દ્રવ્યના ગુણની સાથે, ગુણના દ્રવ્યની સાથે અને ગુણના ગુણની સાથે આ ચાર પ્રકારના સંચાગ પ્રત્યેક સશ તથા વિસર્દેશ દ્રવ્ય તથા ગુણના વિચાર કરતાં અપેક્ષાથી આ પ્રકારના સમજાય છે. વિસર્દેશ દ્રવ્ય તથા વિસદૃશ ગુણના સંચાગ જેમ કે-દૂધ અને પાણી. આ બે આ વિસદૃશ દ્રવ્યમાં અસાધારણ ગુણુ, વર્ણ તથા રસાદિ ભિન્ન હાવા છતાં પણ પ્રવાહીપણારૂપ સાધારણ ગુણુને લઇને અને એક ખીજામાં આતપ્રોત થઇ જાય છે. એટલે બંને એક રૂપ દેખાય છે. એમાં જે દ્રવ્યની અધિકતા હોય છે તે સ્પષ્ટ જણાય છે અને ન્યૂન પ્રમાણવાળું દ્રવ્ય જણાતુ નથી, પણ ભળેલુ તા હોય જ છે. મીઠાશ અને ખારાશ અત્યંત ભિન્ન રસાદિવાળા સાકર અને મીઠું અને વિસદૃશ દ્રવ્યના સચૈાગ થાય છે ત્યારે સ્વાદમાં વિચિત્રતા જણાય, છતાં શ્વેત વર્ણમાં સરખાપણુ હાવાથી ભેગાં ભળેલાં ભિન્ન જણાતાં નથી, એક સ્વરૂપે જણાય છે. તે જીભ ઉપર મૂકવાથી અને દ્રવ્ય જુદા હોવાથી તેની ભિન્નતા ઓળખાય છે.
સભ્રંશ ગુણુ-ધર્મવાળાં દ્રવ્યો જેવાં કે બુદ્ધાત્માએ ભેગા ભળેલા એક રૂપે દેખાય છે, તેમના ગુણ-ધર્મ સદેશ હાવાથી અર્થાત્ અરૂપી અને જ્ઞાનાદિ ગુણુ એક સરખા હૈાવાથી સર્વજ્ઞા સિવાય તેમની ભિન્નતા કોઈ પણ જાણી શકે નહિ; કારણ કે શુદ્ધાત્માને કાઈ પણ ઇંદ્રિય ગ્રહણ કરી શકતી નથી. એટલે અલ્પજ્ઞા જાણી શકતા નથી પણ સાકર આદિ રૂપી દ્રવ્ય ભેગાં ભળ્યાં હોય તે જીલ આફ્રિ ઇંદ્રિયાથી તેમની મીઠાશ
