________________
ભેગમીમાંસા
[ પ૧] આત્માને ભેગ પરના સંગરૂપ નથી પણ સ્વ-સ્વરૂપ છે. એટલે કઈ પણ વસ્તુના સંગ સિવાય-પછી તે વસ્તુ જડ હોય કે ચૈિતન્ય હાય, દ્રવ્ય હેય, ગુણ હોય કે પર્યાય હેય–વસ્તુ માત્રને પિતાના જ્ઞાન ગુણથી જાણવી તે જ આત્માનું ભેગવવાપણું છે. બાકી તે તેનું ભક્તાપણું તાવિક દષ્ટિથી જોઈએ તે બીજી કોઈ પણ રીતે બની શકતું નથી. આવી જ રીતે દ્રવ્યમાત્ર પોતપોતાના ગુણોને ભેગવે છે અને પિતાનું અસ્તિત્વ ટકાવી રાખે છે. જોગ સંબંધને કહેવામાં આવે છે, તે બે પ્રકારે છેઃ એક તાદામ્ય સંબંધ અને બીજો સંગ સંબંધ. ગુણ ગુણને સ્વરૂપ સંબંધ છે, અર્થાત ગુણ પોતપોતાના દ્રવ્યમાં તાદામ્ય સંબંધથી રહે છે અને દ્રવ્યને પરસ્પર સંગ સંબંધ છે. છએ દ્રવ્ય સંગ સંબંધથી ભેગા મળીને રહે છે છતાં ભિન્ન ગુણધર્મવાળાં હવાથી એક સ્વરૂપ થઈ જતાં નથી, કારણ કે જે દ્રવ્યમાં જે ગુણ સ્વરૂપ સંબંધથી રહે છે તે ગુણ તે દ્રવ્ય છોડીને બીજામાં જઈ શકે નહિં કારણ કે ગુણ-ગુણીને અભેદ સંબંધ હોવાથી એકબીજાથી છૂટા પડી શકતા નથી. જ્યાં ગુણ હોય છે ત્યાં ગુણ અવશ્ય હોય જ છે અને જ્યાં ગુણ હોય છે ત્યાં ગુણ હોય છે, અર્થાત્ બે દ્રવ્યને સંગ થાય છે ત્યાં એક બીજાને ગુણ એક બીજામાં જ નથી છતાં જો બાહ્ય દૃષ્ટિથી જોતાં જણાય છે ત્યાં તે ગુણના દ્રવ્યને અંશ સૂક્ષ્મપણે રહેલા હોય છે; જેમ કે–દેવતામાં તપાવેલી ઈંટમાં અથવા તે ગરમ પાણીમાં બાળી નાખે તેવી ઉષ્ણુતા જણાય છે પણ દેવતા જણાતું નથી છતાં અગ્નિ સૂક્ષ્મપણે રૂપાંતરથી રહેલ છે કે જેને લઈને ઉષ્ણતા જણાય છે. તે
