________________
[ પર ]
તાત્વિક લેખસંગ્રહ
સૂક્ષ્મરૂપે રહેલા અગ્નિ જ્યારે નષ્ટ થવાથી ઈંટ ઠંડી થઈ જાય છે. અમુક વખત સુધી વસ્ત્રોની પેટીમાં કસ્તુરી, કપૂર આદિ સુગંધી વસ્તુ રાખીને કાઢી લેવામાં આવે તો ય પેટીમાં સુગંધી બની રહે છે પણ સુગંધી દ્રવ્ય જણાતું નથી તેથી કાંઈ સુગંધી દ્રવ્યથી છૂટી પડેલી સુગંધ પેટીમાં નથી પણ વસ્ત્રોમાં કસ્તુરી આદિ દ્રવ્ય સૂક્ષ્મપણે પ્રવેશ કરી ગયું છે. તેની સુગંધ છે. આવી જ રીતે ભિન્ન ગુણવાળા દ્રવ્યમાં ભિન્ન ગુણમાત્રનું પ્રત્યક્ષ થાય ત્યાં તે ગુણના આધારભૂત દ્રવ્ય પણ અવશ્ય રહેલું જ હોય છે, છતાં સૂક્ષ્મતાને લઈને જણાતું નથી. જે દ્રવ્યની સાથે સંગ સંબંધ કહી શકાય અને વિગ થવાથી પિતાના દ્રવ્યમાં પણ તેને સંગ સંબંધ મનાયઆવી રીતે જ ગુણ-ગુણને સગા સંબંધ માનવામાં આવે તે પછી નિશ્ચિત દ્રવ્ય જેવી કોઈ વસ્તુ જ ન રહે, કારણ કે આ અમુક દ્રવ્ય છે, એમ નિશ્ચિત કરનાર તેને અસાધારણ ગુણ હોય છે. જેમકે, મીઠાશ ગુણ સાકરને, કડવાશ કરિયાતાને, શીતળતા પાણીને, ઉષ્ણુતા અગ્નિને અને ઉપયોગગુણ આત્માને નિશ્ચિત જણાવે છે.
સિગ વિયેગવાળી તે વસ્તુ તે દ્રવ્ય છે. તેમને એક બીજાની સાથે સંયોગ-વિયોગ થાય છે પણ ગુણને તે થઈ શકે જ નહિ. એક ગુણને બીજા ગુણ સાથે કે કઈ પણ દ્રવ્યની સાથે સંગ સંબંધ થાય જ નહિ. અને જો ગુણને સગા-સંબંધવાળા માનવામાં આવે તે પછી ચેતન, જડ થાય અને અજીવ જીવ થઈ જાય. સાકર કરીઆતુ અને અગ્નિ પણ થઈ જાય. આવી જ રીતે જે થાય તે દ્રવ્ય ગુણની વ્યવસ્થા ન રહેવાથી બધુંય અવ્યવસ્થિત થઈ જાય.
