________________
[ ૩૮ ]
તાત્ત્વિક લેખસંગ્રહ
પરન્તુ અનાદિ શુદ્ધ-સ્વભાવસ્થ અવિકૃત વસ્તુ ભિન્ન સ્વભાવવાળી વસ્તુઓના સંચાગથી પણ વિભાવદશને પામતી નથી. છ દ્રવ્યેામાં કેવળ જીવ અને પુદ્ગલ એ એ જ દ્રવ્ય એવાં છે કે, અનાદિ કાળથી જ વિભાવદશાને પામેલાં છે. કોઈ સમય પણ સર્વથા સ્વભાવસ્થ હતાં જ નહી, કારણ કે છએ દ્રવ્ય અનાદિ કાળથી ભેગાં ભળીને રહેલાં છે છતાં જીવ તથા પુદ્ગલ છેડીને ખીજા કોઇ પણ દ્રવ્યમાં વિભાવ-ઉત્પાદક સયાગ જોવામાં આવતા નથી. તેનાં કારણેા પૂર્વે બતાવ્યાં જ છે તે અને બીજું ખાસ કારણ તે અરૂપી અને લેાકવ્યાપી હોવાથી ખીજા દ્રવ્યેાના સચાગથી પણ ક્રિયા થતી નથી એટલે સ્વભાવમાં વિકૃતિ ન થવાથી વિભાવદશા થઈ શકતી નથી. સક્રિય રૂપી પદાર્થાના સંચાગ વિકૃતિના ઉત્પાદ્દક બની શકે છે, પણ અક્રિય અરૂપી પદાર્થાંના સમૈગથી વિકૃતિની ઉત્પત્તિ થઇ શકે નહીં. જો કે જીવ દ્રવ્ય પણ લાવ્યાપી છે છતાં અનાદિ કાળથી દેહવ્યાપી હોવાથી તેમાં ક્રિયા થાય છે. એટલે તેની વિભાવદશા પણુ અનાદિ કાળની જ છે. જીવદ્રવ્ય અનાદિકાળથી દેહવ્યાપી કેમ છે ? તેને નિણ્યતા સર્વજ્ઞા જ કરી શકે છે તે પણ અત્યારે જૈન સિદ્ધાંત કહે છે તેમ દેહવ્યાપી જીવને આપણને અનુભવ થાય છે. જીવની સાથે વિભાવ ઉત્પાદક પુદ્ગલ ધાના સંયોગવિયોગ થયા કરે છે તે કયાંથી થાય છે અને શા માટે થાય છે ? રૂપી અને અરૂપીના મેળ કેવી રીતે મળે ? અરૂપીને રૂપી અનુગ્રહ કે ઉપઘાત કેવી રીતે કરી શકે ?ઈત્યાદિ ખાતાને સમજાવવાને માટે; માટી અને સાનું, દૂધ અને પાણી, લાઢાના ગોળા અને અગ્નિ, મધ-બ્રાહ્મી આદિ અનેક વસ્તુઓના ઉદાહરણ આપ્યાં છે પણ તે કાંઈક અપૂર્ણ
