________________
M
.
E-
-
ર % + 1 =
"-- -
[ ૩૨ ]
તાત્વિક લેખસંગ્રહ વિકાર અને વિભાવ આ ત્રણે શબ્દને એક જ અર્થ થાય છે, અર્થાત્ આ શબ્દોમાં નામને ફરક છે પણ અર્થ નથી.
'એ ભેગી ભળેલી વસ્તુઓમાં વિકૃતિ જણાય છે છતાં બંને વસ્તુઓની પ્રકૃતિમાં તે જરાય પરિવર્તન થતું નથી ભેગી ભળેલી સાકરના કણેમાં તે મીઠાશ જ રહેવાની અને કરિયાતાના કણીઆઓમાં કડવાશ જ રહેવાની. વ્યવહારથી જ વિકૃતિ કહેવાય છે અને તે સંગને કહેવામાં આવે છે. અર્થાત્ ભિન્ન સ્વભાવોને સંગ તે વિકૃતિ અને તેને વિગ તે પ્રકૃતિ, માટે જ સંસારમાં વિકૃતિ જેવી કોઈ શાશ્વતી તાત્ત્વિક વસ્તુ નથી પણ પ્રકૃતિ તે તાત્વિક અને નિત્ય વસ્તુ છે અને તે સ્વભાવ અથવા તે ધર્મના નામથી ઓળખાય છે. એટલા જ માટે સંસારમાં જેને અધર્મ કહેવામાં આવે છે તે વિકૃતિને લઈને જ છે; બાકી ધર્મના અભાવસ્વરૂપ અધર્મ જેવી કોઈ વસ્તુ જ સંસારમાં નથી, ધર્મ શાશ્વત–નિત્ય છે ત્યારે અધર્મ અશાશ્વત-અનિત્ય છે.
આવી જ રીતે આત્મા તથા જડને સંગ થવાથી સગસ્વરૂપ વિકૃતિ ઉત્પન્ન થાય છે. આ સંગમાં આત્મા તથા જડ પિતપોતાની પ્રકૃતિ છેડતાં નથી પણ બંને ભિન્ન સ્વભાવે એકત્રિત થવાથી વ્યવહારમાં કાંઈક વિચિત્રતા જણાય છે કે જેને આત્માની વિભાવદશા કહેવામાં આવે છે. જેવી રીતે આત્માની વિભાવદશા હોય છે તેવી જ રીતે ભેગા મળેલા જડની પણ વિભાવદશા હોય છે, કારણ કે સંગ બંનેમાં રહેલા હવાથી બંનેમાં વિકૃતિ થાય છે એટલે વિભાવદશા પણ
